Η διεθνής εικόνα
«Τα σχέδια της Κίνας για την διαφοροποίηση της δομής του αποθέματος χρυσού και συναλλάγματος έχουν τόσο οικονομικό, όσο και πολιτικό χαρακτήρα», λέει στη «Φωνή της Ρωσίας» ο Βασίλι Μιχέγιεφ, αντεπιστέλλον μέλος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών και εμπειρογνώμονας των διεθνών σχέσεων.
Ταυτόχρονα, οικονομικοί αναλυτές απ΄ όλο τον κόσμο θεωρούν ότι η Κίνα, με το συναλλαγματικό της απόθεμα ύψους 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, έχει, πλέον, επιβληθεί ως σημαντικός παίκτης, που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το κλίμα της παγκόσμιας οικονομίας, πράγμα που επιδρά και στην λήψη πολιτικών αποφάσεων.
Από την άλλη, και σαν τέτοιος παίκτης, συναντά, πλέον, και θα συναντήσει ακόμα μεγαλύτερες αντιδράσεις από τους άλλους ιμπεριαλιστές. «Παρ’ όλη τη χαρά των εξαντλημένων από την κρίση Ευρωπαίων, ότι υπάρχει έστω και κάποιος που είναι πρόθυμος να κάνει επενδύσεις στη Γηραιά Ηπειρο, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η Κίνα δεν τα κάνει όλα αυτά ανιδιοτελώς», έγραψε μία από τις μεγαλύτερες γερμανικές εφημερίδες -η «Frankfurter Allgemeine Zeitung- κατά την πρόσφατη περιοδεία του Κινέζου προέδρου στην Ευρώπη. Και αυτή η ιδιοτέλεια, φυσικά, δεν είναι αποκλειστικά οικονομικής υφής.
Ωστόσο, η δυσκολία των επιλογών της Κινέζικης ηγεσίας δεν είναι να διαλέξει ανάμεσα στο ευρώ και το δολάριο. Και επειδή “στο τέλος η πολιτική υπερισχύει της οικονομίας”, το παιχνίδι ίσως μόλις αρχίζει…
Το «οικονομικό θαύμα»
Η σημερινή θέση της Κίνας ως κεντρικού παίκτη στις εξελίξεις έρχεται ως απότοκο του περίφημου «οικονομικού θαύματος». Ολοι μιλούν γι’ αυτό και μάλιστα με τρόπο εκθειαστικό. Αλλά και με δέος και υπερβολές πολλές φορές. Είναι γεγονός, πάντως, πως η «ανάπτυξη» της Κίνας και οι ρυθμοί που παίρνει αυτή τις τελευταίες δεκαετίες είναι το αγαπημένο θέμα όλων σχεδόν των πολιτικών και οικονομικών αναλυτών. Ακόμα και ο περιβόητος Χένρι Κίσινγκερ της πλέκει το εγκώμιο: έχει κάνει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της «πολίτες του κόσμου (...) που εργάζονται για όλους μας», γράφει στο βιβλίο του «Οn China» που μόλις κυκλοφόρησε.
Οι βασικοί εξωτερικοί παράμετροι του «θαύματος» είναι γνωστοί και συναρτώνται με τη στρατηγική των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών να ευνοήσουν την Κίνα στην «παγκόσμια αγορά» και να ευνοηθούν απ’ αυτή στους παγκόσμιους συσχετισμούς. Από την άλλη, οι εσωτερικές παράμετροι αφορούν αποκλειστικά την άγρια εκμετάλλευση του κινέζικου λαού. Οσο και αν επιμελώς προσπαθούν να καλυφτούν τα δεδομένα γύρω από αυτό το ζήτημα, τα στοιχεία είναι κραυγαλέα, αναδεικνύοντας και την ουσιαστική πλευρά του σημερινού εσωτερικού πολιτικού προβλήματος της Κινέζικης ηγεσίας. Ενδεικτικά, το μικρό και εγγυημένο εισόδημα που παρέλαβε ο Ντενγκ είναι αυξημένο σήμερα κατά 3.000%(!), ενώ, από την άλλη, η αγοραστική αξία του έπεσε στο ένα τρίτο (αφαιρούμενης, φυσικά, της εγγύησης μαζί με όσα δικαιώματα το συνόδευαν σε μόρφωση και περίθαλψη, κατοικία, κ.λπ.)! Ακόμη και έτσι, ωστόσο, οι έχοντες εργασία (δηλαδή όλοι, αφού η επίσημη ανεργία δεν υπάρχει!) είναι προνομιούχοι. Υπάρχουν, όμως, οι παράνομοι εσωτερικοί μετανάστες από την αχανή ενδοχώρα προς τις βιομηχανικές παράκτιες μεγαλουπόλεις της νοτιοανατολικής ακτής, που ξεπερνούν τα 150 εκατομμύρια. Οι συγκρούσεις με το καθεστώς που ξεσπούν τα τελευταία χρόνια σε όλες σχεδόν τις μεγάλες πόλεις δεν έχουν αιτία αυτό μόνο το γεγονός. Ενα μεγάλο ποσοστό αφορά και μαζικές εργατικές απεργίες, οι οποίες δύσκολα περνούν στη διεθνή ειδησεογραφία.
Αυτό το «θαύμα» έχει συντελεστεί με πολύ ιδρώτα και αίμα του κινέζικου λαού, από εδώ και πέρα τι γίνεται; Η διατήρησή του ή, ακόμα περισσότερο, η μετεξέλιξή του σε μονιμότερο στρατηγικό αποτέλεσμα απαιτεί ακόμη περισσότερο ιδρώτα και αίμα.
Η επέτειος
Τα ενενήντα χρόνια από την ίδρυσή του γιόρτασε την 1η Ιουλίου το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και, με αφορμή την επέτειο αυτή, παρατηρήθηκαν κάποια περίεργα και ασυνήθιστα γεγονότα. Με δύο λόγια: «Βγάλανε το Μάο από το ντουλάπι» ή, για να το πούμε διαφορετικά, η ολοκληρωτική αποκαθήλωση του Μεγάλου Τιµονιέρη αναστέλλεται για τον εορτασμό των 90ών γενεθλίων του Κ.Κ.Κίνας και μάλλον όχι μόνο για αυτό.
Εχουμε και λέμε: Βιβλία, επικές ταινίες, «κόκκινα» τραγούδια, τηλεοπτικά σόου, αναπαραστάσεις της «Μεγάλης Πορείας», αλλά και επαναστατικά συνθήματα, κουκλάκια, μπλουζάκια, καρφίτσες και αμέτρητα σουβενίρ που δοξάζουν το Μάο. Κάποιοι είδαν νέες «μπίζνες», που έρχονται να δικαιώσουν το «εμπορικό δαιμόνιο των Κινέζων, αλλά μάλλον πέφτουν έξω.
Σε αυτή την ασυνήθιστη εκστρατεία αποκορύφωμα υπήρξε η εκστρατεία των «κόκκινων τραγουδιών». Ηταν η τελευταία φάση του «Κινήματος της Κόκκινης Κουλτούρας», που κήρυξε ο πρώην υπουργός Εμπορίου Μπο Ξιλάι, επικεφαλής του κόμματος στην πόλη Τσονγκίνγκ. «Τα “κόκκινα” τραγούδια έγιναν τόσο δημοφιλή επειδή παρουσιάζουν τον δρόμο της ανάπτυξης της Κίνας με τρόπο απλό, ειλικρινή και γλαφυρό» λέει ο φιλόδοξος πολιτικός. Την αναβίωση αυτής της επιστροφής την ενθάρρυνε και ο αντιπρόεδρος της χώρας, Σι Τζιν Πινγκ, σχεδόν βέβαιος αντικαταστάτης του Χου Ζιντάο στο πηδάλιο του κόμματος και της χώρας.
Το περίεργο δεν είναι μόνο η έκταση και οι διαστάσεις αυτής της εκστρατείας. Είναι (και αυτό πρέπει να εκτιμηθεί ως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα στη φάση αυτή) ότι υπήρξε από τα ανώτερα ηγετικά κλιμάκια η υποκίνηση του κλίματος νοσταλγίας για την εποχή του Μάο Τσε Τουνγκ και το πλαίσιο των επίσημων εορτασμών για την επέτειο των 90 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΚ ήταν η αφορμή μόνο. Κατά κάποιο τρόπο, ο Μάο (ως εξωπραγματικό σύμβολο πλέον) γίνεται μέρος του εσωτερικού πολιτικού παιχνιδιού
Τι πρέπει να αλλάξει για να μείνουν όλα ίδια; (και ενόψει του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΚ)
Η εντεινόμενη διαπάλη στους κόλπους του ΚΚΚ προδίδει ότι η κινεζική ηγετική κλίκα βρίσκεται μπροστά σε μια νέα ιστορική καμπή, ανάλογης ή και μεγαλύτερης σημασίας από εκείνη της περιόδου ’89-91. Ως γνωστόν, η τότε κινεζική ηγεσία υπό τον Ντενγκ Χσιάο Πινγκ οδηγήθηκε (μέσα από τον κουρνιαχτό που σήκωνε η κατάρρευση του ανατολικού συνασπισμού, αλλά και η εξέγερση στην πλατεία Τιενανμέν) να επιλέξει έναν δρόμο πολύ διαφορετικό από την «περεστρόικα» του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ: το συνδυασμό μιας ακραίας οικονομικής φιλελευθεροποίησης με την πάση θυσία διατήρηση του πολιτικού ρόλου από το Κ.Κ.Κίνας. Τις δύο επόμενες δεκαετίες, οι οικονομικές επιδόσεις της Κίνας, σε συνδυασμό με την πολιτική σταθερότητά της (σε αντιδιαστολή με την κατάρρευση της Ρωσίας επί Γέλτσιν), φάνηκε να δικαιώνουν αυτή τη στρατηγική.
Σήμερα, ωστόσο, η διαπάλη στους ηγετικούς κόλπους του ΚΚΚ δεν φαίνεται να περιορίζεται μόνο σε κάποιο ιδεολογικό επίπεδο. Και παρά τη φαινομενική ηρεμία, πρέπει να συνοδεύεται από πολύ οξυμένες αντιθέσεις, αλλά και έντονες αντιφάσεις . Ο δυτικός τύπος κάνει λόγο για «σφοδρή σύγκρουση, το αποτέλεσμα της οποίας θα καθορίσει το μέλλον της Κίνας από εδώ και πέρα». Στον ένα πόλο βρίσκονται οι οπαδοί του «κινέζικου δρόμου», οι οποίοι προβάλλουν ένα κράμα κρατισμού, εθνικισμού και μαοϊσμού, υποστηρίζοντας ότι οι δυτικού τύπου ατομικές ελευθερίες πρέπει να θυσιαστούν στο όνομα της σταθερότητας των μηχανισμών εξουσίας. Στον άλλο πόλο βρίσκονται, πάντα κατά τους δυτικούς αναλυτές, οι οπαδοί των λεγόμενων «οικουμενικών αξιών», οι οποίοι επιδιώκουν προσεκτικά ανοίγματα στο πεδίο της αστικής δημοκρατίας και των πολιτικών δικαιωμάτων. Σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται και οι τοποθετήσεις του πρωθυπουργού Γουέν Τζιαμπάο. Και οι δύο τάσεις δεν αμφισβητούν καθόλου τη βάση της ύπαρξής τους: την ακραία καπιταλιστική εκμετάλλευση του κινέζικου λαού.
Οι σημερινές ισορροπίες διαμορφώνονται πάνω σε ένα εκρηκτικό έδαφος κοινωνικών προβλημάτων, που η αυτοκριτική επίκληση της «ανικανότητας» ορισμένων μελών του κόμματος μάλλον δεν είναι αρκετή να δώσει πειστικές απαντήσεις ως προ τα πραγματικά τους αίτια. Για τα φαινόμενα ακραίας εκμετάλλευσης, λοιπόν, φταίει (όπως προειδοποίησε ο Κινέζος πρόεδρος Χου Τζιντάο τα μέλη του κόμματος) η διαφθορά. Η οποία «θα μπορούσε να τους κοστίσει (στα μέλη του κόμματος) τη στήριξη και την εμπιστοσύνη του λαού. Εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, η διαφθορά μπορεί να απειλήσει τη νομιμότητα της χώρας», είπε. Παντού και πάντα το ίδιο κλασικό επιχείρημα που έρχεται να καθαγιάσει συνολικά το εκμεταλλευτικό σύστημα!
Τα φαινόμενα αυτά που καταγράφονται σήμερα αποτελούν μικρή ένδειξη των συγκρούσεων στο εσωτερικό του Κ.Κ.Κίνας, ενόψει του 18ου συνεδρίου του κόμματος, το οποίο θα πραγματοποιηθεί το 2012 και θα αναδείξει τη νέα κινεζική ηγεσία, μετά την προβλεπόμενη αποχώρηση του ηγετικού δίδυμου Χου Ζιντάο - Γουέν Τζιαμπάο.
Εν ολίγοις, η σημερινή διαπάλη στο εσωτερικό του Κ.Κ.Κίνας μπορεί να συνοψιστεί στην αναζήτηση της καινούργιας στρατηγικής που θα τροποποιήσει, ή ακόμη και θα αντικαταστήσει, το μοντέλο Ντενγκ, το οποίο έδωσε, όπως φαίνεται, αυτό που μπορούσε να δώσει Το βέβαιο είναι πως από την έκβαση αυτής της αναμέτρησης θα κριθούν πολλά για τη μελλοντική πορεία της Κίνας.
«Χωρίς Μάο δεν υπάρχει κόμμα και χωρίς κόμμα δεν υπάρχει Κίνα» είναι το κύριο επιχείρημα της μίας πλευράς. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, όταν δεν υπάρχουν και πολιτικές εκτονωτικές βαλβίδες (όπως στα δυτικά μοντέλα) ο έλεγχος των μαζών μπορεί να χαθεί, είναι το επιχείρημα της άλλης. Στον ένα πόλο φαίνεται να συσπειρώνονται εκείνοι που θέλουν να διατηρήσουν ή και να ενισχύσουν τη χωρίς όρια εκμετάλλευση των εργατικών μαζών, καθιστώντας το κοινωνικό περιβάλλον πιο ευέλικτο με ελεγχόμενες δόσεις πολιτικού φιλελευθερισμού. Στον άλλο, οι οπαδοί, όχι βέβαια μιας «επιστροφής στον Μάο» ή ενός «σοσιαλισμού με όποια χαρακτηριστικά», αλλά μιας ίσως, λίγο-πολύ θα λέγαμε, «γραμμής Πούτιν», προσαρμοσμένης, βέβαια, στα κινεζικά δεδομένα. Στις διμερείς συναντήσεις Ρωσίας–Κίνας πιθανά να συζητούνται και να ανιχνεύονται και τέτοιου είδους ζητήματα!
Χ.Β
