Μέρος Α'. Οι «πλατείες» ανοίγουν δρόμους
Δεν μπόρεσε ωστόσο να φτάσει σε μια καθοριστική νίκη. Ως έναν βαθμό επειδή ο εχθρός –το σύστημα– διαθέτει τις δυνατότητες, τα μέσα και τις εφεδρείες του. Περισσότερο επειδή το Μέτωπο Πάλης του λαού εμφάνισε και εδώ τις αδυναμίες, τις αντιφάσεις, τις ανεπάρκειες που χαρακτηρίζουν το κίνημα εδώ και χρόνια.
Αυτό θέτει σαν βασική αναγκαιότητα την επισήμανση και αντιμετώπιση αυτών των αδυναμιών ώστε η επόμενη αναμέτρηση να δοθεί με καλύτερους όρους. Αυτή η αναγκαιότητα γίνεται ακόμα πιο επιτακτική με βάση το ότι δεν υπάρχουν περιθώρια ανάπαυλας, περισυλλογής και εφησυχασμού.
Είναι βέβαιο ότι η επίθεση του συστήματος ενάντια στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες και τη νεολαία θα συνεχιστεί. Ακόμη πιο βίαιη, πιο εκτεταμένη, σε μεγαλύτερο βάθος, ακόμη πιο βάρβαρη και αδυσώπητη. Άλλο τόσο βέβαιο είναι ότι ο λαός θα αντιδράσει. Ότι θα υπάρξουν νέα ξεσπάσματα στο κοντινό διάστημα. Μεγαλύτερα, πιο οργισμένα, πιο αποφασιστικά. Αυτό είναι αναπόφευκτο, καθώς η επίθεση του συστήματος θέτει υπό αίρεση το σύνολο των δικαιωμάτων του λαού, προσβάλλει βίαια το ίδιο το δικαίωμά του στη ζωή.
Απέναντι σε αυτή την προοπτική οφείλουμε να προετοιμαζόμαστε. Άμεσα, υπεύθυνα, σοβαρά, αποφασιστικά.
Η μεγάλη αναμέτρηση
Το πρώτο που οφείλεται, όπως παντού και πάντα, είναι η συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης. Τι είναι αυτό που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Ποια χαρακτηριστικά και ποιους στόχους έχει η επίθεση του συστήματος. Από πού ξεκινάει και μέχρι πού φτάνει.
Οφείλουμε να έχουμε καθαρό ότι η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε εμπεριέχει τα ειδικότερα στοιχεία με τα οποία εμφανίζεται στη χώρα μας, ταυτόχρονα ωστόσο αποτελεί και έκφραση όσων γενικότερα συντελούνται στον κόσμο.
Αυτό που έρχεται είναι η όλο και μεγαλύτερη όξυνση της ταξικής πάλης στον κόσμο, σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις μορφές και εκφράσεις της. Αυτό που έρχεται είναι η όλο και εντεινόμενη αναμέτρηση ανάμεσα στον κόσμο της δουλειάς, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της ειρήνης και του πολιτισμού από τη μια και στον κόσμο της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης, της βαρβαρότητας και του πολέμου από την άλλη.
Αυτή είναι η προοπτική των πραγμάτων και αυτό δεν εξαρτάται από τις διαθέσεις της τάδε ή δείνα δύναμης αλλά από τη φύση και τα χαρακτηριστικά τής πραγματικότητας που βιώνουμε, τις τάσεις που διαμορφώνουν, τις δυνάμεις που αναδείχνουν.
Αυτή την προοπτική οι δυνάμεις του συστήματος την αντιμετωπίζουν χωρίς ίχνος αυταπάτης και με πλήρη συνείδηση του τι θέλουν και τι επιδιώκουν. Την αντιμετωπίζουν σε βάση πλήρους επιστράτευσης του πλήθους των μηχανισμών, μέσων και δυνατοτήτων που διαθέτουν συγκροτημένα, αποφασιστικά και αδυσώπητα.
Οι λαοί διαθέτουν τις δυνάμεις να ανταποκριθούν αποτελεσματικά και νικηφόρα στις απαιτήσεις μιας τέτοιας αναμέτρησης. Μόνο που αυτό προϋποθέτει τη συγκρότηση αυτών των δυνάμεων σε όλες τις μορφές και εκφράσεις της, σε όλα τα επίπεδα, μέχρι και το ανώτερο. Προϋποθέτει πάνω απ’ όλα τη συγκρότηση του κορμού ισχύος της λαϊκής πάλης, την «εκ νέου» συγκρότηση της εργατικής τάξης σε τάξη για τον εαυτό της, κεντρικό στοιχείο της πορείας ανασύστασης, ανασυγκρότησης του εργατικού επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος στη βάση των απαιτήσεων της εποχής μας.
Στη βάση αυτών των κατευθύνσεων οφείλουμε να έχουμε καθαρά ορισμένα πράγματα και σε αναφορά με τα άμεσα ζητήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
Να είναι ξεκαθαρισμένο ότι η επίθεση του συστήματος δεν είναι ένα συγκυριακό φαινόμενο ούτε έχει προσωρινό χαρακτήρα. Δεν είναι «μια μπόρα που θα περάσει» αλλά αυτή που θα διαμορφώσει τους όρους τής ζωής μας και της ζωής των παιδιών μας για τα επόμενα χρόνια.
Ότι δεν έχει κανένα όριο που να εξαρτάται από διεργασίες και μεταβολές στο πλαίσιο του συστήματος, αλλά το μόνο όριο που μπορεί να συναντήσει είναι ο φραγμός που μπορεί να ορθώσει το Μέτωπο Πάλης των λαϊκών δυνάμεων.
Αυτό σημαίνει ότι η οικοδόμηση αυτού του Μετώπου Πάλης αποτελεί σήμερα την ύψιστη άμεση προτεραιότητα, αποτελεί όρο υπεράσπισης του ίδιου του δικαιώματος στη ζωή. Οφείλεται συνεπώς σε αυτό να επικεντρωθούν οι πιο επίμονες, συνεχείς, σοβαρές και αποφασιστικές προσπάθειες.
Χωρίς αυταπάτες και εφησυχασμούς
Μια θεμελιώδης προϋπόθεση για την προώθηση αυτής της κατεύθυνσης είναι το ξεκαθάρισμα με αυταπάτες, εφησυχασμούς και ψευδαισθήσεις.
Οφείλουμε να έχουμε καθαρό ότι δεν υπάρχουν λύσεις για τον λαό στο πλαίσιο και με τους όρους του συστήματος. Ότι δεν υπάρχουν εύκολες, γρήγορες και «έξυπνες» λύσεις σαν αυτές που κάθε τόσο πλασάρονται από δεξιά και «αριστερά» και που μόνο αποτέλεσμά τους είναι ο αποπροσανατολισμός, η σύγχυση, το φρενάρισμα των προσπαθειών για την οικοδόμηση ενός πραγματικού Μετώπου Αντίστασης και Πάλης.
Χρειάζεται συνεχής και αποφασιστική αναμέτρηση με απόψεις που χαϊδεύουν τ’ αυτιά, που καθησυχάζουν δηλαδή και αδρανοποιούν τον κόσμο. Χρειάζεται να γίνουμε δυσάρεστοι. Να πούμε ότι δεν υπάρχουν εύκολες αλλά μόνο δύσκολες απαντήσεις. Να επιμείνουμε ότι δεν υπάρχουν «γρήγορες» αλλά μόνο βασανιστικές λύσεις. Να εξηγήσουμε πειστικά ότι δεν υπάρχουν «έξυπνες» αλλά μόνο πραγματικές απαντήσεις. Χρειάζεται επίμονα, σταθερά, πειστικά και αποφασιστικά να οικοδομήσουμε την αντίληψη ότι η ανακοπή, η αντιμετώπιση της επίθεσης ή ακόμη και η συνολική σε μια πορεία αναμέτρηση με τις δυνάμεις του συστήματος δεν είναι υπόθεση φαεινών ιδεών. Ότι έχουν μία και μόνη απαράγραπτη συνάρτηση. Το κάθε φορά επίπεδο συγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων.
Χρειάζεται ακόμη, και ακριβώς για να γινόμαστε πιο πειστικοί και αποτελεσματικοί, να αναδείξουμε και να θέσουμε στο στόχαστρο της κριτικής αυτό που αποτελεί το ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο αυτών των αντιλήψεων, απόψεων, προτάσεων και «διεξόδων». Τη συγκεκριμένη θεώρηση του κόσμου που αποτελεί τη βάση και αφετηρία που οδηγεί σε αντίστοιχη αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Μια θεώρηση με δύο αλληλοσυμπληρούμενες και αλληλοπροσδιοριζόμενες όψεις.
Η πρώτη αφορά την άποψη ότι ο καπιταλισμός είναι μονόδρομος. Μια αντίληψη που έχει εμποτίσει την αριστερή (ή «αριστερή») πολιτική σκέψη εδώ και δεκαετίες και καθόριζε την πολιτική της. Μια άποψη που ενισχύθηκε από την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ. «Θαρρετά» πλέον υποστηρίζεται πως δεν υπάρχει εναλλακτική διέξοδος και πως οι όποιες λύσεις μπορούν να αναζητηθούν μόνο εντός του πλαισίου αυτού του μονόδρομου.
Η άλλη όψη αφορά την έλλειψη εμπιστοσύνης στον λαό. Στη δυνατότητά του να αγωνιστεί, να πετύχει νίκες ή πολύ περισσότερο να ανατρέψει το σύστημα και να οικοδομήσει μιαν άλλη κοινωνία.
Δύο όψεις που εναλλάσσονται κατά το δοκούν σε ρόλο αίτιου και αιτιατού με τον ίδιο πάντα κοινό παρονομαστή.
Την αναζήτηση των απαντήσεων όχι στην ανάπτυξη της πάλης και στη συγκρότηση των λαϊκών δυνάμεων μέσα από αυτήν, αλλά στην «αξιοποίηση» «ευκαιριών» που δημιουργούν οι αντιφάσεις του συστήματος. Εδώ βρίσκονται και οι εξηγήσεις για την ευκολία με την οποία μεταπηδούν από τις πιο βροντερές ριζοσπαστικές ή και «ανατρεπτικές» διακηρύξεις σε πιο «ρεαλιστικές» προσεγγίσεις της πραγματικότητας.
Προβλήματα και αδυναμίες
Οι αναγκαιότητες αυτές αναδείχτηκαν και στις πρόσφατες κινητοποιήσεις, εκεί που ορισμένες απόψεις και αντίστοιχες παρεμβάσεις αποτέλεσαν στην πραγματικότητα εμπόδιο τόσο για τον προσανατολισμό όσο και για την αποτελεσματικότητα αυτού του κινήματος.
Δεν μπορεί να απαντηθεί εδώ το ερώτημα ως προς το μέχρι πού θα μπορούσε να φτάσει υπό άλλους όρους, ούτε μπορεί να πει κανείς ότι την τελική έκβαση την καθόρισαν αυτές οι παρεμβάσεις. Οι αδυναμίες που χαρακτηρίζουν το λαϊκό κίνημα έρχονται από πολύ μακριά, έχουν αφήσει καθοριστικά αποτυπώματα και δεν ξεπερνιούνται εύκολα ή γρήγορα.
Μπορεί όμως να επισημανθούν οι βασικές αδυναμίες που χαρακτηρίζουν τις πρόσφατες κινητοποιήσεις.
Τα βασικά προβλήματα που αναδείχθηκαν ήταν: Πρώτον, το ότι δεν κινητοποιήθηκε το σύνολο των διαθέσιμων λαϊκών δυνάμεων που μπορούσαν να κινητοποιηθούν και ότι δεν ενοποιήθηκαν με συνεχή και σταθερό τρόπο ούτε οι δυνάμεις που κινητοποιήθηκαν. Τη σημασία του πράγματος μας την έδειξαν ήδη τα γεγονότα. Οι μεγαλύτερες στιγμές του κινήματος αυτών των ημερών και αυτές που ταρακούνησαν το σύστημα υπήρξαν τις ημέρες εκείνες, όταν –εκ των πραγμάτων– ξεπεράστηκε ο «διαχωρισμός» ανάμεσα στον κόσμο «του δρόμου» και στον κόσμο «της πλατείας» και συναποτέλεσαν μια ενιαία θάλασσα οργής.
Δεύτερον, στο ότι δεν αναδείχτηκε με τον πιο σαφή τρόπο ο στόχος, η «αιχμή» που θα μπορούσε να κινήσει, ενοποιήσει τις λαϊκές μάζες, να τις συγκροτήσει και να τις προσανατολίσει σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Όσο για το ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός ο στόχος, η απάντηση βρίσκεται μέσα στα πράγματα και είναι ταυτόσημη με την απάντηση που δίνει κανείς στο ερώτημα που αφορά το τι ήταν αυτό που κίνησε όλον αυτόν τον κόσμο. Αναμφισβήτητα ήταν η οργή του για την επίθεση που δέχεται, για την δουλειά που του στερούν, το μεροκάματο που του κόβουν, τη σύνταξη που του καταργούν, την περίθαλψη που του στερούν, για την ακρίβεια και τα φορολογικά χαράτσια. Ήταν η αγανάκτησή του απέναντι σε μια πολιτική που στοχεύει στο ίδιο το δικαίωμά του στη ζωή.
Όλα αυτά που συνοψίζονται στον στόχο ανατροπής αυτής της πολιτικής και ειδικότερα της ανατροπής του μεσοπρόθεσμου και μνημονίου μέσα από τα οποία αυτή η πολιτική προωθείται.
Είναι τα πράγματα τόσο «απλά» όπως διατυπώνονται σε αυτές εδώ τις γραμμές; Και είναι και δεν είναι. Είναι επειδή σε αυτά τα «απλά» πράγματα συνοψίζεται η απάντηση στο ζήτημα που τέθηκε και ταυτόχρονα δεν είναι δύσκολο να κατανοηθούν από τον οποιονδήποτε, αρκεί αυτός να μην έχει προαποφασίσει «να μην τα κατανοήσει».
Δεν είναι επειδή για να οδηγηθούν οι απαντήσεις σε αυτή την πολιτική «απλότητα» θα πρέπει να υπερκεραστούν, παραμεριστούν, σειρά λαθεμένων αντιλήψεων και ιδεοληψιών. Πάνω απ’ όλα να αντιμετωπιστούν αντιλήψεις που τις απαντήσεις τις διαμορφώνουν όχι με βάση τα πραγματικά δεδομένα, αλλά το κατά πόσο εναρμονίζονται με την ήδη δεδομένη πολιτική τους γραμμή.
Οι ευθύνες έχουν –πολιτική– ταυτότητα
Εδώ βρίσκονται και οι κύριες αιτίες για την εμφάνιση των προβλημάτων που προαναφέρθηκαν. Κατ’ αρχάς στις δεδομένες χρόνιες αδυναμίες του κινήματος. Στην επί δεκαετίες πορεία αποσυγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων (στο ιδεολογικό, πολιτικό, συνδικαλιστικό, κοινωνικό πεδίο). Αυτή που οδήγησε στον πλήρη ιδεολογικό και πολιτικό αφοπλισμό και τελικά στην αποσάθρωση των μετώπων πάλης του λαού. Στο γεγονός ότι δεν ορθώθηκε ένα πραγματικό ιδεολογικό πολιτικό μέτωπο στον επί δεκαετίες καθημερινό βομβαρδισμό του κόσμου με αστικές, μικροαστικές, καιροσκοπικές, αντικομμουνιστικές αντιλήψεις. Στις αυταπάτες και τις ψευδαισθήσεις με τις οποίες εμποτίστηκε και «διαπαιδαγωγήθηκε» ένας κόσμος στις ιδεοληψίες που έγιναν τρόπος σκέψης και καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό το επίπεδο πολιτικής του αντίληψης και στάσης. Χαρακτηριστικά που τροφοδοτήθηκαν και από την πολιτική των δυνάμεων που αναφέρονται στην Αριστερά όλα τα προηγούμενα χρόνια και συνεχίζουν να πριμοδοτούνται έως και τις μέρες μας.
Και εδώ χρειάζεται να ξεκαθαριστούν ορισμένα πράγματα προς αποφυγήν παρανοήσεων ή «παρανοήσεων».
Η διεύρυνση της επίθεσης του συστήματος σε στρώματα και κατηγορίες μικρομεσαίων, έφερε «στον δρόμο» έναν κόσμο που δεν συμμετείχε ως τώρα στις κινητοποιήσεις. Αυτό από μόνο του αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη και αναμφισβήτητα σε θετική κατεύθυνση. Αυτό δεν αναιρείται από το ότι αυτός ο κόσμος ως ο κατεξοχήν φορέας των αυταπατών και ψευδαισθήσεων που προαναφέρθηκαν, αποτέλεσε για χρόνια «μαξιλάρι απορρόφησης κραδασμών». Ούτε από το ότι συνεχίζει να «φέρει» τις αντιλήψεις και τις ιδεοληψίες στη βάση των οποίων έχει διαμορφωθεί. Το πρόβλημα αυτό, καθώς και πολλά άλλα, είναι απλώς μέσα στον «λογαριασμό». Το κύριο βρίσκεται στο ότι αυτός ο κόσμος βγήκε στον δρόμο. Αυτό είναι το αποφασιστικό βήμα για να προχωρήσει σε μια πορεία απαλλαγής από λαθεμένες αντιλήψεις και αποστοίχησης από την επιρροή των αστικών δυνάμεων με πιο μόνιμο, σταθερό και αποφασιστικό τρόπο. Να κατανοήσει τα δύο βασικά στοιχεία που αποτελούν τον πυρήνα της λαϊκής πολιτικής συνειδητοποίησης. Πρώτον, το ποιοι είναι οι φίλοι του και ποιοι οι εχθροί του. Δεύτερον, το ότι δεν υπάρχουν γι’ αυτόν «λύσεις» σαν αυτές που του προσφέρει το σύστημα και διάφοροι άλλοι παρατρεχάμενοι. Ζητήματα για τα οποία δεν υπάρχει καλύτερο από το «σχολείο του δρόμου», το σχολείο της ταξικής πάλης.
Το ότι ένας κόσμος φέρει ορισμένα ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά αυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν μια αντικειμενική παράμετρος του όλου ζητήματος.
Δεν μπορεί ωστόσο να ειπωθεί το ίδιο για τις δυνάμεις που αναφέρονται στην Αριστερά. Η παρέμβασή τους, η πολιτική γραμμή στη βάση της οποίας κινήθηκαν φέρει όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά με τα οποία πολιτεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια (με τα γνωστά αποτελέσματα) και με τα οποία, όπως όλα δείχνουν, σκοπεύουν να κινηθούν και στη συνέχεια.
Θα υπάρξει ειδικότερη αναφορά στη συνέχεια πάνω σε αυτά, χρειάζεται ωστόσο εδώ να επισημανθούν κατ’ αρχάς ορισμένα ζητήματα.
α) Η ενοποίηση σε μια κοινή κοίτη των λαϊκών δυνάμεων που ήταν διατεθειμένες να κινηθούν και να παλέψουν όχι μόνο δεν επιδιώχθηκε, αλλά πολεμήθηκε στη βάση ιδιοτελών πολιτικών ιεραρχήσεων. Είτε «παθητικά» (ΚΚΕ με τη στάση της «αποχής») είτε ενεργητικά από άλλες δυνάμεις και κύρια τον ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ, που συνειδητά προώθησαν μια διασπαστική πολιτική.
β) Η ανάδειξη του πολιτικού στόχου όπως προαναφέρθηκε όχι μόνο δεν προωθήθηκε σαν αιχμή του κινήματος, αλλά βραχυκυκλώθηκε και «πνίγηκε» στο τσουβάλιασμά του μ’ έναν σωρό άσχετα για να μπορέσει να προβληθεί σε πρώτο πλάνο ο αδιέξοδος στόχος «να πέσει η κυβέρνηση»-εκλογές.
γ) Οι ιδεοληψίες, οι μικροαστικές αντιλήψεις και προσδοκίες, οι αυταπάτες ενός κόσμου όχι μόνο δεν αντιμετωπίστηκαν σε μια αριστερή πολιτική βάση, αλλά αντίθετα αξιοποιήθηκαν για να αποκλειστούν οι αριστερές κομμουνιστικές απόψεις ώστε να προωθηθούν, απερίσπαστα, οπορτουνιστικές απόψεις και κατευθύνσεις.
Η δυναμική των πραγμάτων
Στις συζητήσεις που άνοιξαν τέθηκαν ορισμένα ερωτήματα γύρω από ένα σημαντικό ζήτημα. Αφορούν το αν τα όσα συντελέστηκαν αποτελούν νίκη για τον λαό ή όχι, το αν αυτή θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη, το αν θα μπορούσε να τεθεί θέμα διακυβέρνησης ή ακόμη και εξουσίας. Και όσον αφορά τα δύο τελευταία, θα αναφερθώ στη συνέχεια. Σημειώνω απλά εδώ ότι τέτοιας κλίμακας στόχοι δεν μπορούν να τίθενται –και εννοείται σαν ζητήματα ημερήσιας διάταξης και όχι απλά προοπτικής– ανεξαρτήτως των πραγματικών συσχετισμών και του επιπέδου συγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων.
Όσον αφορά τις άλλες όψεις του ζητήματος, αυτό που κατά την άποψή μου αποτελεί ήδη μια σημαντική νίκη είναι το ότι εκατοντάδες χιλιάδες λαού κατέβηκαν σε δρόμους και σε πλατείες. Ενεργητικά, μαζικά, αποφασιστικά, μαχητικά. Το ότι συνέχισε με επιμονή να αγωνίζεται για εβδομάδες χωρίς να δελεάζεται από την προπαγάνδα και τις μανούβρες του συστήματος. Χωρίς να πτοείται από τις επιχειρήσεις τρομοκράτησής του που έφτασαν να πάρουν τις πιο βίαιες, τις πιο βάρβαρες μορφές. Το ότι στη διάρκεια αυτών των εβδομάδων διαπίστωσε έμπρακτα ότι δεν είναι «μόνος» του αλλά πως είναι «μαζί του» η πλειοψηφία του λαού. Ενισχύθηκαν έτσι οι τάσεις απόρριψης της μοιρολατρίας και της αδράνειας. Ότι ανακάλυψε την αξία της συλλογικότητας, της οργανωτικότητας. Ότι διαπίστωσε τη δυνατότητά του να πράξει, να αγωνιστεί για τα δίκια του. Ότι άρχισε να αποκτά εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του. Το ότι στο ίδιο διάστημα αναπτύχθηκαν περισσότερο οι διεργασίες και οι μεταβολές που ήδη συντελούνταν στις συνειδήσεις των λαϊκών μαζών. Ενισχύθηκαν οι τάσεις αποστοίχησης από την επιρροή των αστικών πολιτικών δυνάμεων. Όλα αυτά που διαμορφώνουν, οικοδομούν, τον «εξοπλισμό» του ώστε να εμφανιστεί πιο προετοιμασμένος, πιο ισχυρός και αποτελεσματικός στις επόμενες αναμετρήσεις που αναπόφευκτα έρχονται. Αυτό δεν αλλάζει ούτε αναστρέφεται.
Υπάρχει ωστόσο το ερώτημα. Θα μπορούσε αυτή η νίκη να είναι πιο μεγάλη, πιο χειροπιαστή; Θα μπορούσε, λ.χ., να επιβληθεί μια ανάσχεση των ρυθμών της επίθεσης, μια περιστολή των αντιλαϊκών μέτρων; Το ότι η πάλη του λαού ταρακούνησε το σύστημα, το ότι θορυβήθηκαν τα κέντρα εξουσίας εντός και εκτός Ελλάδας, το ότι δημιουργήθηκαν ρήγματα στο ΠΑΣΟΚ –κυρίως– αλλά και στη ΝΔ, το ότι προκλήθηκε κυβερνητική και ευρύτερη πολιτική κρίση έδειξε ότι θα μπορούσε.
Τελικά τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως ήδη γνωρίζουμε. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι δίνει πιο χειροπιαστή απάντηση στο αν μπορούσε ή όχι. Διατύπωσα ήδη τη διαφορετική μου άποψη παρ' όλο που θεωρώ ότι δεν έχει και πολύ νόημα μια συζήτηση περί του τι θα μπορούσε να γίνει αν το τάδε γινόταν έτσι κι όχι αλλιώς κ.λπ. Αυτό που έχει πραγματικό ενδιαφέρον είναι η εκτίμηση ορισμένων χαρακτηριστικών της κατάστασης, ιδιαίτερα όπως αυτή διαμορφώνεται στις μέρες μας.
Βασικό της στοιχείο, η όξυνση όλων των αντιθέσεων. Ταυτόχρονα και με βάση ακριβώς αυτή την όξυνση ξεπετάγονται συνεχώς στον στίβο της ταξικής πάλης νέες δυνάμεις που δεν υπήρχαν στον «λογαριασμό» το προηγούμενο διάστημα. Μια εξέλιξη που δεν μπορεί να εκτιμηθεί εκ των προτέρων, η έκταση, η ένταση, η διάρκεια και ιδιαίτερα η δυναμική που εμπεριέχει, η ώθηση που μπορεί να δώσει στην κίνηση των πραγμάτων. Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκεί η «στατική» θεώρηση των διαφόρων παραμέτρων, αλλά θα πρέπει να συνυπολογίζεται η δυναμική που εμπεριέχουν οι εξελίξεις. Όχι για να απογειωνόμαστε και να χάνουμε την επαφή με την πραγματικότητα, αλλά για να την αντιμετωπίζουμε πιο αποφασιστικά και προσβλέποντας στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων που όλο και ευρύτερα θα εμφανίζουν οι εξελίξεις.
