του Δημήτρη Μάνου
Με αυτό τον χαρακτηρισμό είχαν προσδιορίσει πριν ένα χρόνο υπεύθυνοι της ΕΕ την πορεία μετά το ελληνικό PSI και δεν είχαν άδικο. Για κάθε (συν) απόφαση τους θα πρέπει να διανύσουν ένα πολύ μεγάλο διάστημα όπου η όποια απόφαση θα δοκιμάζεται στο τοπίο της μεγάλης αβεβαιότητας, στο οποίο όχι μόνο η ΕΕ και η ευρωζώνη αλλά ο ολόκληρος ο καπιταλιστικός-ιμπεριαλιστικός κόσμος έχουν για τα καλά «καδραριστεί».
Το εξωτερικό πλαίσιο
Ο Κεντρικός Τραπεζίτης των ΗΠΑ –πρόεδρος της FED- έχει δηλώσει σχετικά πρόσφατα ότι η πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης, δηλαδή της μαζικής κοπής χρήματος αλλά και επαναγοράς των αμερικάνικων ομολόγων (με το χρήμα που… έχει κοπεί), βαδίζει προς το τέλος της. Οι νομισματικές και οικονομικές αρχές των ΗΠΑ αλλά και μεγάλα οικονομικά ινστιτούτα (Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών), διαπιστώνουν πως, με αυτό τον τρόπο, μπορεί η FED να κατάφερε να διασώσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα και να στηρίξει το αμερικάνικο δημόσιο χρέος, μειώνοντας ταυτόχρονα -μέσω των φτηνότερων εξαγωγών που επέβαλλε το φτηνό δολάριο- το αμερικάνικο εμπορικό έλλειμμα, ωστόσο αυτή η πολιτική φαίνεται πως έχει πιάσει τα όρια της. Το βασικότερο όριο είναι πως δεν έχει καταφέρει στο ελάχιστο να «επανακινήσει» την αμερικάνικη -αλλά και την παγκόσμια- οικονομία και να επιφέρει μια αξιοσημείωτη οικονομική μεγέθυνση. Τουναντίον, η ύπαρξη εύκολου και φτηνού χρήματος έχει πυροδοτήσει ένα ανοδικό ράλι στις μετοχές, που όχι μόνο δεν «δικαιώνεται» από τα στοιχεία της πραγματικής οικονομίας αλλά το αντίθετο, πυροδοτείται από κάθε αρνητική οικονομική είδηση, γιατί οι «αγορές» προεξοφλούν πως η Αμερικάνικη Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα σπεύσει να στηρίξει με ακόμη πιο φτηνό χρήμα! Η οικονομική διαστροφή σε απόλυτους ρυθμούς! Επιπρόσθετα, υπάρχει ο κίνδυνος η νομισματική βάση της FED να εξανεμιστεί, όταν, έτσι ή αλλιώς, ο κύκλος αυτός τελειώσει και αρχίσουν αναγκαστικά να ανεβαίνουν τα επιτόκια. Θα προσθέσουμε πως οι αμερικάνοι θα μείνουν «νομισματικά γυμνοί» σε μια τέτοια περίπτωση, καθώς εκτιμάται πως πάνω από 25% των δολαρίων που κυκλοφορούν παγκόσμια βρίσκονται όχι σε χέρια ιδιωτών αλλά σε κρατικές αρχές, συχνά ανταγωνιστικές μόνιμα ή προσωρινά με το αμερικάνικο κράτος. Δευτερευόντως, αυτή η απόφαση -που βέβαια θα αφήσει απείραχτα τα χαμηλά ως μηδενικά επιτόκια, κατά δήλωση Μπερνάνκι, μέχρι η οικονομία να «ανακάμψει πραγματικά»- εντάσσεται στη φαρέτρα από τα βέλη που εκτοξεύει συχνά η πέραν του Ατλαντικού ιμπεριαλιστική υπερδύναμη στην εδώ του Ατλαντικού ιμπεριαλιστική ΕΕ. Το πιο πρόσφατο ήταν η «διαφωνία» του ΔΝΤ για το ρόλο των νομισματικών και πολιτικών αρχών της ευρωζώνης στη διαχείριση του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το πιο φαρμακερό, όμως, ήταν αυτό που ξεστόμισε γνωστός Αμερικάνος οικονομικός «ιέραξ» και πρόεδρος της ομοσπονδίας υπηρεσίας εκτίμησης ασφαλειών των ΗΠΑ, πως η Deutsche Bank είναι «φρικτά υποκεφαλαιοποιημένη» και βρίσκεται στη χειρότερη θέση του καταλόγου που καταρτίζει η υπηρεσία του! Για να στηρίξει μάλιστα την εκτίμηση του, υποστήριξε πως το μετοχικό της κεφάλαιο ανέρχεται σε μόλις 1,63% των συνολικών στοιχείων ενεργητικού, με βάση τα διεθνή λογιστικά πρότυπα. Ανταπαντώντας, ο οικονομικός διευθυντής της DB δήλωσε ότι, με βάση τα πιο ευέλικτα πρότυπα της «Βασιλείας ΙΙΙ», ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας της τράπεζας ανέρχεται στο 2,1%, για να προσθέσει ότι η μόχλευση της τράπεζας δεν την τοποθετεί σε θέση, ώστε «να αποτελούμε κίνδυνο για το σύστημα». Οικονομικοί αναλυτές, εκτός των άλλων, υποστηρίζουν πως οι Αμερικάνοι δείχνουν τη δυσφορία τους, γιατί καθυστερεί, με ευθύνη των Γερμανών, η περίφημη ευρωπαϊκή τραπεζική ενοποίηση. Οι Αμερικάνοι επείγονται για κεντρικές ευρωπαϊκές αποφάσεις που θα «νομισματοποιούν» το σύνολο του χρέους της ευρωζώνης και θα οδηγούνται σε λύσεις τύπου ποσοτικής χαλάρωσης. Το εσωτερικό πλαίσιο Οι οικονομικές αντιθέσεις μέσα στην ΕΕ εδράζονται σήμερα γύρω από το ζήτημα της τραπεζικής ενοποίησης ή εποπτείας (τη δεύτερη ευνοούν οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους, την πρώτη οι Γάλλοι) αλλά και του τραπεζικού ζητήματος γενικότερα. Η γραμμή που φάνηκε να κερδίζει έδαφος μετά την κυπριακή «λύση» ήταν, όπως έχουμε ξαναγράψει, ο διαχωρισμός του ζητήματος των δημοσίων χρεών από αυτό των τραπεζών. Θα λέγαμε, μάλιστα, ως προς το πρώτο, στόχος είναι και ο περιορισμός του μόνο στο ελληνικό δημόσιο χρέος. Το πρώτο είναι υπόθεση των κρατών ή των διακρατικών τους σχέσεων και το δεύτερο υπόθεση των τραπεζών που, μέσα από το «κούρεμα» των καταθετών και των προνομιακών ομολογιούχων (bail in), θα πρέπει να απαντήσουν στο βαθμό που η επάρκεια τους σε κεφάλαια κριθεί προβληματική. Βέβαια, στην πράξη, υπάρχει μεγάλη ποικιλία επιλογών (εκτός του κυπριακού, υπάρχει πχ και το ισπανικό ή το ιρλανδικό παράδειγμα). Η πρόθεση των αμερικάνων να σταματήσουν την πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης ασκεί πιέσεις στους ευρωπαίους, αν και, μετακινούμενοι οι πρώτοι από την πολιτική της νομισματικής διολίσθησης του δολαρίου, φαίνεται, από πρώτη άποψη, να υπονομεύουν λιγότερο τις ευρωπαϊκές εξαγωγές. Γιατί, σ` αυτή την περίπτωση, η εύκολη ρευστότητα δεν θα είναι αυτονόητη, όπως ήταν όλα αυτά τα χρόνια των διαδοχικών τριών «κυμάτων» ποσοτικής χαλάρωσης που ξεκίνησαν από την άλλη μεριά του Ατλαντικού. Να μην ξεχνάμε πως ανάμεσα στην FED και την ΕΚΤ έχουν συναφθεί συμφωνίες… τερατώδους ανταλλαγής νομισμάτων, τα γνωστά swaps, αλλά και άλλου τύπου, όχι και τόσο φανερές, αμοιβαίες νομισματικές ενισχύσεις που θα αρχίσουν τώρα να υποχωρούν. Με πιο σημαντική εκείνη του Δεκέμβρη του 2011, όταν παράλληλα Κινέζοι και Ιάπωνες ανακοίνωναν τη δική τους αμοιβαία νομισματική ζώνη (που μάλλον έμεινε στα …χαρτιά;). Όμως και ανεξάρτητα από τους αμερικάνους, οι Ευρωπαίοι είναι υποχρεωμένοι, στον τομέα αυτό (τράπεζες και χρηματοπιστωτικό σύστημα), να δείξουν ότι μπορούν να προχωρήσουν σε αποφάσεις και κινήσεις κρισιμότερου χαρακτήρα. Τι επέλεξαν, συνεπώς, να κάνουν στην τελευταία τους Σύνοδο Κορυφής;
Τυπικά… Ευρωπαίοι
Και σε αυτή τη Σύνοδο Κορυφής, οι ηγέτες της ΕΕ αποδείχτηκαν συνεπείς Ευρωπαίοι και πήραν κάποιες αποφάσεις που, σύμφωνα με αρκετούς οικονομικές αναλυτές, η υλοποίηση τους θα αποδώσει στην… επόμενη κρίση! Άλλη μια μετάθεση στο μέλλον; Οπωσδήποτε, αλλά και για το δύσκολο παρόν τίθενται σαφώς κάποιες κατευθύνσεις. Η υπόθεση της ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζιτικού τομέα είναι το κεντρικό ζητούμενο. Η φούσκα των ευρωπαϊκών τραπεζών, δηλαδή η σχέση του πραγματικού μετοχικού τους κεφαλαίου προς τα πάσης φύσεως ανοίγματα (όχι μόνο τα δάνεια φυσικά αλλά και την έκθεση τους σε σύνθετα παράγωγα χρηματιστηριακά προϊόντα, και κερδοσκοπίες ποικίλου χαρακτήρα), πρέπει να σκάσει ομαλά. Δηλαδή να βρεθούν κεφάλαια που θα καλύψουν το κενό. Αυτή την ανακεφαλαιοποίση θα την καλύψουν κατά βάση τα εθνικά κράτη, μέσω της δημιουργίας Ταμείου Εγγυήσεων κατά χώρα. Η πρόταση της Γαλλίας, Ισπανίας, Ιταλίας και άλλων να δημιουργηθεί ένα κοινό Ταμείο Εγγυήσεων απορρίφθηκε από τους «πλούσιους» Βόρειους. Αν το Ταμείο Εγγυήσεων του κράτους μέλους δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ανακεφαλαιοποίησης, τότε η συγκεκριμένη Τράπεζα ή οι Τράπεζες υποχρεώνονται σε κάποια μορφή bail in «κούρεμα» κυπριακού, ιρλανδικού ή ισπανικού τύπου. Η συμφωνία προβλέπει κάποιου είδους διασύνδεση και αλληλεγγύη των επιμέρους εθνικών Ταμείων αλλά αφήνει στο μέλλον τον καθορισμό αυτής της σχέσης. Στην περίπτωση που καμία από αυτές τις διαδικασίες δεν κριθεί αρκετή, επιλαμβάνεται ο μόνιμος μηχανισμός διάσωσης, μόνο που και οι προϋποθέσεις της δικής του παρέμβασης μετατίθενται να καθοριστούν στο μέλλον. Και για να σφραγίσουν αυτή τη μετάθεση στο μέλλον, αποφάσισαν να μεταθέσουν τα crush test των τραπεζών από το φετινό φθινόπωρο στην ερχόμενη άνοιξη! Το σαφές, όμως, της απόφασης έγκειται στο γεγονός, πως κατ` αρχάς η ανακεφαλαιοποίση αποτελεί ευθύνη των κρατών μελλών. Τώρα, αν αυτή η κατεύθυνση βρίσκεται στην κατεύθυνση της σύγκλισης… Επίσης, κάτω από την πίεση της μείωσης της υπερατλαντικής ρευστότητας αλλά και μια επανάκαμψης της κρίσης, ούτε αυτή η εθνική «εγγύηση» για τις καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ θα είναι εξασφαλισμένη.
Τι σημαίνουν για την Ελλάδα οι αποφάσεις;
Από πρώτη άποψη, λίγα πράγματα, καθώς η χώρα μας πίνει ήδη το πικρό ποτήρι της ανακεφαλαιοποίησης. Οι συγχωνεύσεις τραπεζών και η συμμόρφωση του (αντ)εργατικού δικαίου, για να αντιμετωπιστούν οι απολύσεις και οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις των τραπεζοϋπαλλήλων, προδιαγράφουν το τοπίο στο χώρο, στο άμεσο,μάλιστα, μέλλον. Η μεγάλη συζήτηση γίνεται τώρα για εκείνα τα… ρημάδια πενήντα δις που δόθηκαν για την ανακεφαλαιοποίση των τραπεζών και που, σύμφωνα με αρκετές αναλύσεις, χρησιμοποιήθηκαν ήδη για το κούρεμα του προηγούμενου Νοέμβρη. Λογιστικά, όμως, αν το ποσό αυτό θεωρηθεί ότι δόθηκε από τον μηχανισμό στήριξης (ESM), απαλλάσσει τη χώρα από ένα –όχι ευκαταφρόνητο- κομμάτι χρέους. Έλα, όμως, που ο σκληρός πυρήνας δεν θέλει να κάνει την «κακή αρχή». Επιπρόσθετα, η χώρα πρέπει να επιδείξει συμμόρφωση μέχρι εξοντώσεως των… ιθαγενών και πάλι βλέπουμε. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση που μετά τις γερμανικές εκλογές -κάτω από την πίεση των παραγόντων που περιγράφτησαν- έχουμε μία επανεκτίμηση της γερμανικής πολιτικής, ακόμη και στο θέμα των επιτοκίων, οι πιέσεις στη χώρα (και τον λαό της) θα ενταθούν. Πολύ περισσότερο σήμερα, εντείνονται, καθώς η αντιπαράθεση Αμερικάνων-Ευρωπαίων (ΔΝΤ-ΕΕ) εντός τρόικας αλλά και εντός ευρωζώνης, παίρνει χαρακτηριστικά παρόξυνσης.
