Του Δημήτρη Μάνου
Το πρόβλημα της παγκόσμιας ρευστότητας αρχίζει και παίρνει διαστάσεις παροξυσμού καθώς η οικονομική κρίση αρχίζει και «νομισματοποιείται».
Το πόσο εύκολα διερράγη το σκηνικό τής (δήθεν) διεθνούς συνεννόησης με την πρωτοφανή συμφωνία ανταλλαγής νομισμάτων σε δολάρια ανάμεσα στις κεντρικές τράπεζες στο τέλος του Νοεμβρίου φάνηκε από τη συμφωνία συναλλαγματικής ανταλλαγής που υπέγραψαν στην εκπνοή του 20011 η Κίνα και η Ιαπωνία.
Η συμφωνία Κίνας-Ιαπωνίας προβλέπει όλες οι εμπορικές συναλλαγές ανάμεσα στις δύο χώρες, ύψους μέσα στο 2010 340 δισ. δολαρίων, 60% των οποίων πραγματοποιούνταν σε δολάρια, να γίνονται εφεξής με συναλλαγματικές ανταλλαγές ανάμεσα στα δύο νομίσματα, το γιουάν και το γιεν. Ο εξοβελισμός του δολαρίου από μια τόσο μεγάλη νομισματική περιοχή ευνοεί τη δημιουργία μιας νέας νομισματικής ζώνης στην οποία το γιουάν μπορεί πια να διεκδικεί τη θέση του ως αποθεματικό νόμισμα χωρίς να χρειάζεται να ανατιμηθεί (όπως όλοι οι Δυτικοί ζητούσαν επίμονα από την κινεζική ηγεσία), θέτοντας σε κίνδυνο τις κινέζικες εξαγωγές εμπορευμάτων. Το γιεν, από την άλλη, μπορεί να διατηρεί την πρωτοκαθεδρία του ως ένα από τα πιο ισχυρά νομίσματα του κόσμου μέσω του οποίου γίνονται οι περίφημες ανταλλαγές νομισμάτων (carry trade) στην παγκόσμια αγορά του χρήματος.
Ας σημειωθεί εδώ πως η Ιαπωνία και η Κίνα (δεύτερη και τρίτη σε μέγεθος οικονομίες του κόσμου) είναι αντίστοιχα ο δεύτερος και ο πρώτος κάτοχος κρατικών ομολόγων σε δολάρια στον κόσμο. Πρόκειται δηλαδή για τους μεγαλύτερους δανειστές συναλλαγματικού πλεονάσματος των ΗΠΑ! Ας τονιστεί επίσης πως οι Κινέζοι σχεδόν παράλληλα με τη συμφωνία των κεντρικών τραπεζών φρόντισαν να απελευθερώσουν τα διαθέσιμα των κινέζικων τραπεζών από περιορισμούς προκειμένου να ενισχύσουν το κύμα της παγκόσμιας ρευστότητας. Τότε η κίνηση αυτή είχε χαιρετιστεί…
Η σινοϊπαπωνική συναλλαγματική συμφωνία –που, όπως γράφουν, «αιφνιδίασε»- ήταν ένα κομμάτι, το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό φυσικά, του οδοιπορικού του γιαπωνέζου πρωθυπουργού Γιοκιχίτο Νόντα στην Απω Ανατολή. Πέρασε στα «ψιλά» του Τύπου ότι η Ιαπωνία χρησιμοποίησε το ισχυρό γιεν για να συνάψει συμφωνία ανταλλαγής νομισμάτων ύψους 70 δισ. ευρώ με τη Νότια Κορέα και 15 δισ. με την Ινδία. Το ιαπωνικό νόμισμα ενισχύθηκε έναντι των βασικών νομισμάτων, σημειώνοντας κέρδη 4,1% έναντι του δολαρίου και 6,6% έναντι του ευρώ, αντικατοπτρίζοντας τις ανησυχίες των επενδυτών γύρω από την εξάπλωση της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής κρίσης. Η συμφωνία μάλιστα με την Ινδία συνέβαλε στην ανατίμηση της ρουπίας που υποτιμήθηκε κατά 15% το τελευταίο διάστημα έναντι του δολαρίου. Η διμερής συμφωνία προβλέπει ένα μηχανισμό ανταλλαγής συναλλάγματος αξίας 10 δισ. δολαρίων που θα ενεργοποιηθεί σε περίπτωση που παραστεί αντίστοιχη ανάγκη. Το «swap» συναλλάγματος είναι βέβαιο ότι όχι μόνο θα ενισχύσει την ινδική ρουπία, αλλά θα αποτελέσει ανάχωμα για την ανατίμηση του ιαπωνικού γιεν. Στηρίζοντας τους ασιάτες γείτονές της η Ιαπωνία δημιουργεί ευνοϊκό έδαφος για την ανάδυση της δικής της οικονομικής δυνατότητας. Αυτές οι ενδοασιατικές νομισματικές ανταλλαγές παίρνουν μια άλλη διάσταση σήμερα μετά τη συμφωνία Κίνας-Ιαπωνίας (που συνοδεύτηκε μάλιστα και από τη δημιουργία μηχανισμού αποτροπής των μεταξύ τους γεωπολιτικών κρίσεων).
Οι κινήσεις αυτές αποτελούν σαφές δείγμα (πόσο άλλο πια;) ότι η κρίση και η αντιπαράθεση περνά στο νομισματικό χώρο με διαστάσεις γεωπολιτικού χαρακτήρα και ανεξάρτητα βέβαια από την πραγματική εμβέλεια ή τη συνέχειά τους, που και αυτή θα κριθεί επίσης μιας και δεν πρόκειται να μείνουν αναπάντητες.
Η δυτική απάντηση
Εμφανής η αμερικάνικη δυσαρέσκεια ιδιαίτερα των νομισματικών αρχών που ετοιμάζονται να απασφαλίσουν την τρίτη κατά σειρά βόμβα ρευστότητας γνωστή ως σχέδιο Q3. Λιγότερο εμφανής η ευρωπαϊκή που διά στόματος Σόιμπλε προσπαθεί να δει τάχα θετικά (;) τις κινήσεις των Ασιατών και δοθείσης της ευκαιρίας να τονίσει πόσο πρέπει οι Ευρωπαίοι να διατηρήσουν την ενότητα της ευρωζώνης που τους προστατεύει!
Δεν έμεινε βέβαια αναπάντητη η ασιατική πρόκληση. Σε κολοσσιαίο πρόγραμμα ανταλλαγής ευρώ σε δολάρια ύψους 600 δισ. δολαρίων, άλλο ένα ποσό που συμπίπτει ως μέγεθος με το δεύτερο πακέτο «ποσοτικής χαλάρωσης», δηλαδή κοπής νέων δολαρίων, το χρόνο που πέρασε, συμφώνησαν να προχωρήσουν η FED -η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ- και η ΕΚΤ. Το πρόγραμμα ανταλλαγής (swaps) αποτελεί σαφέστατα δάνειο των Αμερικάνων, ένα «χριστουγεννιάτικο δώρο», όπως γράφτηκε στον διεθνή Τύπο, προς τους Ευρωπαίους για τη στήριξη του τραπεζιτικού συστήματος, την αποκάλεσαν όμως «προσωρινή συμφωνία ρευστότητας με ανταλλαγή δολαρίων» (sic)! Οι ΗΠΑ σταματάνε με αυτό τον τρόπο την κατρακύλα του ευρώ και δίνουν χέρι «βοηθείας» στην ευρωζώνη με στόχο να αποτρέψουν μια νομισματική κατάρρευση ή ένα τραπεζικό κραχ που θα έπληττε και τους ίδιους πρωτίστως. Οπως όμως γίνεται πάντα ανάμεσα σε «άσπονδους» φίλους, η FED παίρνει ως εγγύηση αρκετά δισ. ευρώ και μετατρέπεται σε αιμοδότη του ευρωπαϊκού μηχανισμού αποτροπής κρίσεων μετά την εμφανή εμπλοκή τους μέσω του ΔΝΤ τόσο στο ελληνικό PSI όσο και στο στο μηχανισμό του EFSF. Με ό,τι σημαίνει αυτού του είδους η «ανταλλακτική ομηρία» για αργότερα…
Πού βρίσκεται το πρόβλημα της πραγματικής «ανταλλαγής»
Ομως χρειάζεται να «διαβάσουμε» και πίσω από τις οικονομικές ειδήσεις που αποτελούν γεγονότα αναμφισβήτητα:
Μονότονα θα υποστηρίζουμε πως το πρόβλημα της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας είναι αυτό της πραγματικής της μεγέθυνσης.
Ολα τα πακέτα διάσωσης από όποια πλευρά κι αν προέρχονται θαρρείς και πέφτουν σε ένα τρύπιο πηγάδι και στη θέση τους εμφανίζονται νέα πακέτα διάσωσης. Ουσιαστικά όλο τούτο το παγκόσμιο αλισβερίσι έχει συμβάλει στη διάσωση του μηχανισμού της χρηματοπιστωτικής αρπαγής σχεδόν αποκλειστικά. Ο κύκλος μάλιστα αυτής της διάσωσης όλο και στενεύει.
Οι Αμερικάνοι -αν και γι’ αυτούς ισχύει το ζήτημα της ανταλλαγής των νομισματικών ποσών που εκδίδονται με πραγματικές αξίες, αυτό εξάλλου είναι και το πρόβλημα- είχαν και έχουν ένα πλεονέκτημα σ’ αυτού τους είδους τις «ανταλλαγές». Μπορούν, για παράδειγμα, να εκδίδουν ένα εκατοδόλαρο χωρίς να μπαίνουν στον κόπο να δικαιολογήσουν με τι άλλη νομισματική αξία θα το ανταλλάξουν. Τους φτάνει και περισσεύει αυτό το εκατοδόλαρο για να εξαγοράσουν πραγματικό πλούτο εκατό δολαρίων από μία χώρα ή να επιβάλουν τόκους και χρεολύσια στην ίδια χώρα ή σε όσους –για κακή τους τύχη- το δανειστούν, χωρίς πάλι να μπουν στον κόπο να εξηγήσουν πού το… βρήκαν. Αυτού του είδους η άνιση ανταλλαγή –το ’χουμε ξαναγράψει- είναι αποτέλεσμα της θέσης τους στον ιμπεριαλιστικό καταμερισμό των ρόλων και της δυνατότητάς τους να επιβάλλονται στο γεωστρατηγικό πεδίο.
Κάτι τέτοιο ισχύει από το 1971, όταν με απόφασή του ο Νίξον αποσυνέδεσε το δολάριο από τον χρυσό και το όρισε ως νόμισμα ελεύθερης νομισματικής διακύμανσης. Η «ελευθερία» αυτή πληρώθηκε με πολλή… σκλαβιά και δυσανάλογα ακριβά μέχρι σήμερα από εχθρούς και άσπονδους φίλους των ΗΠΑ. Με μια έννοια, με τι θα ανταλλαχτούν τα διάφορα απανωτά πακέτα «ποσοτικής χαλάρωσης» σε αυτού του είδους τις «συναλλαγές» είναι πρόβλημα των άλλων και όχι των Αμερικάνων! Ολοι οι υπόλοιποι πρέπει να αναζητούν τα περίφημα αμαρτωλά swaps. Ή τουλάχιστον έτσι ήταν μέχρι τώρα καθώς με πρωτοβουλία των Κινέζων είχε ξεκινήσει εδώ και κάποιο διάστημα η συζήτηση για το παγκόσμιο «νόμισμα αναφοράς». Κάποιοι μάλιστα συνωμοσιολόγοι –και όχι μόνο- τονίζουν με «νόημα» πως τις παραμονές του σκανδάλου Στρος Καν ο άλλοτε γενικός επιτετραμένος του ΔΝΤ είχε συμμετάσχει σε παρόμοια συζήτηση «υψηλού επιπέδου». Οι κινέζικοι προβληματισμοί φαίνεται να βρίσκουν ως πεδίο πραγματικότητας να υπάρξουν την τεράστια οικονομική ζώνη ενός μεγάλου κομματιού της Απω Ανατολής.
Από την άλλη, τα τελευταία δύο χρόνια το ευρώ, σύμφωνα με αρκετούς οικονομικούς αναλυτές, έχει ξεπεράσει σε ποσότητα τα κυκλοφορούντα δολάρια. Ετσι η απαίτηση των ΗΠΑ να αναλάβει η ευρωζώνη ένα μεγαλύτερο κομμάτι από τη χρηματοδότηση της διάσωσης του μηχανισμού της αρπαγής θα μπορούσε να φανεί λογική (όπως φαίνεται και εντός της ευρωζώνης από μεγάλη ομάδα χωρών) αν δεν προσέκρουε στις αντιρρήσεις της Γερμανίας.
Πάντως ο κόμπος φτάνει στο χτένι καθώς μέσα στο 2012 -εκτός των άλλων- λήγει η ισχύς μεγάλου μέρους των κρατικών ομολόγων που έχουν εκδοθεί το προηγούμενο διάστημα. Η αναχρηματοδότηση των κρατικών χρεών που λήγουν σε συνδυασμό με την ανακεφαλαιοποίηση των χαρτοφυλακίων των τραπεζών δημιουργούν μια εκρηκτική κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία. Οι μικτές δανειακές ανάγκες των κρατών του ΟΟΣΑ εκτιμούνται στα 10,4 τρισ. δολάρια το 2011 και στα 1ο,5 τρισ. το 2012.
Σύμφωνα με το Bloomberg, το 2012 οι χώρες της Ομάδας των Επτά καθώς και οι Ρωσία, Ινδία και Κίνα θα δανειστούν 7,6 τρισ. δολάρια, ενώ οι αναλυτές προβλέπουν περαιτέρω αύξηση του κόστους κρατικού δανεισμού. Ιαπωνία και ΗΠΑ θα εξοφλήσουν ομόλογα ύψους 3 και 2.8 τρισ. δολαρίων αντιστοίχως. Εάν προστεθούν και οι τόκοι, τότε το συνολικό μέγεθος για το 2012 ξεπερνά τα 8 τρισ. Δολάρια. Στην ευρωζώνη, η Ιταλία θα πρέπει να αναχρηματοδοτήσει χρέος ύψους 428 δισ. δολαρίων και να δώσει άλλα 70 δισ. για τόκους. Ακολουθούν η Γαλλία με 367 και η Γερμανία με 285 δισ. δολάρια. Στον Καναδά το αντίστοιχο ποσό είναι 221 δισ., στη Βραζιλία 169, στη Βρετανία 165, στην Κίνα 121, στην Ινδία 57 και στη Ρωσία 13 δισ. Τα ποσά ζαλίζουν…
Μόνο και μόνο η προσπάθεια να παρακολουθήσει κανείς τις αντικρουόμενες ειδήσεις για το πώς τα κεφάλαια στην αρχή βρίσκουν καταφύγιο στην ασφάλεια του χρυσού και μετά τον εγκαταλείπουν αρκεί για να προκληθεί πονοκέφαλος.
Το ευρωπαϊκό carry trade
Υπό το πρίσμα της παρούσας ανάλυσης η συμφωνία της 9ης Δεκεμβρίου στη Σύνοδο Κορυφής της ευρωζώνης θα μπορούσε να περιγραφεί στο ουσιαστικό της κομμάτι και ως μία νομισματική ανταλλαγή ανάμεσα στα… νομισματικά φαντάσματα του μάρκου, του φράγκου, της λιρέτας κ.λπ. Ή καλύτερα ανάμεσα σε αυτούς που κινούν τις φιγούρες σκιών των πρώην νομισμάτων, δηλαδή τις τράπεζες!
Μια ιδιοτυπία του… σχεδόν νομίσματος που ονομάστηκε ευρώ είναι ότι δεν μπορούν να το εκδίδουν οι κεντρικές εθνικές τράπεζες αλλά να το δανείζονται από την ΕΚΤ. Η ιδέα φαίνεται απλή (αν και συνοδεύτηκε από ένα σύνθετο πακέτο μέτρων διευκολύνσεων ρευστότητας ανάμεσα στην ΕΚΤ και τις εθνικές τράπεζες):
Οι τράπεζες θα δανείζονται, πολύ φτηνά, με επιτόκιο 1% κεφάλαια και για τρία χρόνια από το μεγάλο αποθεματικό κεφαλαίων της ΕΚΤ και θα αγοράζουν ομόλογα της χώρας τους με επιτόκιο 5% ή 6% τα οποία θα μπορούν να τα βάζουν ενέχυρο για νέο δανεισμό προκειμένου να αγοράσουν ξανά ομόλογα τα οποία με τη σειρά τους θα δίνουν πολλαπλάσια απόδοση. Οπως δήλωσε ο Σαρκοζί, «κάθε κράτος μπορεί να στραφεί στις τράπεζές του για να αγοράσουν τα ομόλογά του». Θα ήταν ρεαλιστικότερο να έλεγε «οι τράπεζες θα δανείζονται φτηνά και χωρίς προϋποθέσεις και θα δανείζουν ακριβά τα κράτη». Αυτό είναι το εσωτερικό carry trade της ευρωζώνης το οποίο εξασφαλίζει την περίφημη μόχλευση κεφαλαίων για την εξαγορά του χρέους χωρίς τύπωμα νέων ευρώ και διασφαλίζει ταυτόχρονα την τραπεζιτική κερδοσκοπία, το μηχανισμό της αρπαγής για τον οποίο έγινε λόγος σε εθνική βάση. Ποιος τυφλός (για κέρδη) δεν θέλει το φως του; H ζήτηση κεφαλαίων ξεπέρασε την προσφορά από την ΕΚΤ κατά 200 δισ. Ηδη για το Φεβρουάριο ετοιμάζεται και δεύτερη πράξη δανεισμού με ακόμα φτηνότερο επιτόκιο (σχεδόν μηδενικό;)… Αν μάλιστα και τότε η ζήτηση ξεπεράσει την προσφορά, όπως έγινε στο τέλος του 2011, η παροχή ρευστότητας της ΕΚΤ θα ξεπεράσει και εκείνη του δεύτερου γύρου ποσοτικής χαλάρωσης των ΗΠΑ, το λεγόμενο Q2!
Μ’ αυτή τη διαδικασία και πριν εκπνεύσει ο χρόνος οι ευρωπαϊκές τράπεζες δανείστηκαν γύρω στο μισό τρισ. ευρώ σε κεφάλαια! Εγινε έτσι κατορθωτό για την Ισπανία να ρίξει κάπως τα περίφημα spreads και να δανειστεί διπλάσια κεφάλαια από αυτά που ανέμενε. Το ίδιο ως ένα βαθμό ισχύει και για την Ιταλία. Εδώ όμως σταματάνε τα θαύματα…
Το εγχείρημα αυτό της ΕΚΤ, που οι βασικές του διευκολύνσεις αποφασίστηκαν στη Σύνοδο της 9ης Δεκεμβρίου, έχει δύο ζητούμενα.
Ζητούμενο πρώτο, θα διαθέσουν όλα αυτά τα κεφάλαια οι εθνικές τράπεζες για να αγοράσουν ομόλογα ή ένα μεγάλο μέρος τους θα καλύψει δικούς τους «σκελετούς» αποπληρώνοντας ομόλογα που ήδη έχουν στην κατοχή τους, άλλες κερδοσκοπικές δραστηριότητες ή απλά γυρνώντας τα στην ΕΚΤ για τον ίδιο λόγο; Ζητούμενο δεύτερο, ποιος αναλαμβάνει το ρίσκο σε περίπτωση «ατυχήματος»; Τα κρατικά ομόλογα μπορεί να αποδειχτούν επικίνδυνο περιουσιακό στοιχείο γιατί αφορούν αναχρηματοδότηση δανείων και έτσι η έκθεση των τραπεζών σε επισφάλειες αυξάνει σημαντικά σε αντίθεση με τα θεωρούμενα αυστηρά κριτήρια της Βασιλείας νούμερο 3 (του γύρου που υπογράφηκε στη Βασιλεία της Ελβετίας σχετικά με την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών). Οι μεγάλες τράπεζες ήδη φαίνεται να απέχουν από την προσπάθεια εξαγοράς ομολόγων, αφήνοντας το έργο αυτό στις μεσαίες και μικρότερες.
Ο Μάριο Ντράγκι της ΕΚΤ δήλωσε εξάλλου πως η ΕΚΤ δεν πρόκειται να αγοράζει αιωνίως κρατικά ομόλογα αυξάνοντας την πίεση στις τράπεζες, όμως κανένα σενάριο δεν πρέπει να αποκλείεται αν οι τράπεζες δεν εκπληρώσουν το ρόλο τους (πράγμα που φαίνεται πιθανότερο).
Η ΕΚΤ και η νέα ηγεσία της δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο το σκέλος της αγοράς κρατικού χρέους και της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Εξίσωση με… τρεις αγνώστους αποτελεί η προσπάθεια «επανεκκίνησης της οικονομίας» και ίσως το πιο ατροφικό σκέλος. Εδώ υπεισέρχεται η συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με το δολάριο, με τα βασικά νομίσματα των μεγάλων εμπορικών εταίρων της ευρωζώνης (η σινοϊαπωνική συμφωνία επιδρά άμεσα σε αυτό τον παράγοντα) και η σχέση της ΕΚΤ με τις μεγάλες εξαγωγικές οικονομίες της ΕΕ, γερμανική, γαλλική, ιταλική. Η αναστάτωση που επικρατεί σε αυτούς τους τομείς κάνει να ξημερώνει ένα 2012 κάθε άλλο παρά ευνοϊκό για δανεισμό κάθε είδους και για εύκολη ρευστότητα. 4,8% έπεσε ο δείκτης των βιομηχανικών παραγγελιών της Γερμανίας το Νοέμβρη του 2011 σε σχέση με τον Οκτώβριο. Οσο για την καταναλωτική πίστη και τη ζήτηση, αυτή βρίσκεται πανευρωπαϊκά καθηλωμένη.
Οπως δείχνουν τα στοιχεία με την αυγή του νέου έτους, οι overnight καταθέσεις (καταθέσεις με χαμηλό κίνδυνο απώλειας) των τραπεζών στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανήλθαν στο ποσό-ρεκόρ των 412 δισ. ευρώ, ξεπερνώντας το προηγούμενο ρεκόρ των 384 δισ. ευρώ που είχε σημειωθεί τον Ιούνιο. Οπως όλα τα οικονομικά φύλλα και αναλυτές σημειώνουν, αν και η κίνηση αυτή αντανακλά την εμπιστοσύνη των τραπεζών στην ΕΚΤ, από την άλλη δείχνει τα προβλήματα που εμφανίζει η διατραπεζική αγορά της ευρωζώνης. Οι τράπεζες προτιμούν να χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς χαμηλού κινδύνου της ΕΚΤ, παρά να δανείζονται μεταξύ τους. Η εξέλιξη καταδεικνύει ότι η διάθεση από την ΕΚΤ 489 δισ. ευρώ στις τράπεζες με τη μορφή τριετών δανείων δεν ήταν αρκετή για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης στη διατραπεζική αγορά.
Και στο βάθος χρεοκοπία…
Είναι φανερό ότι η κατάσταση της ευρωζώνης και οι (μη) αποφάσεις της 9ης Δεκεμβρίου μπορεί να μην κατάφεραν να μοχλεύσουν ικανοποιητικά τα κεφάλαια, όμως μόχλευσαν τον παροξυσμό στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές, μετατοπίζοντας το κέντρο στον νομισματικό ανταγωνισμό. Τι γίνεται όμως με την περίπτωση του ελληνικού κρατικού χρέους;
Εχουν πολλαπλασιαστεί τελευταία οι αναλύσεις που και το μέλλον του PSI βλέπουν θολό και το ελληνικό κρατικό χρέος μη εξυπηρετήσιμο. Ανάμεσά τους και η D.Bank αλλά και ο υπουργός Ελλάδας Ράιχενμπαχ που δήλωσε πως η χώρα δεν θα είναι για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα «κανονικό μέλος της ευρωζώνης».
Η άποψη που εκτίθεται εδώ επιμένει πως η Ελλάδα δεν πρόκειται να πεταχτεί από την ευρωζώνη σαν το σακί από ένα αερόστατο που σηκώνεται αλλά σαν φορτίο (μεταξύ των άλλων) από ένα πλοίο που βυθίζεται και ως τότε πρέπει να τρέξουν πολλά (και όχι μόνον οικονομικά). Ηδη το σενάριο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη ανησυχεί φανερά τους Βρετανούς (για τους δικούς τους λόγους) αλλά και οικονομικούς παράγοντες της ΕΚΤ που δηλώνουν ευθέως τους φόβους και την αντίθεσή τους σε ένα τέτοιο σενάριο.
Τραβώντας το παραβάν του εκβιασμού που ασκείται ενόψει του νέου δανεισμού και της επιβολής νέων μέτρων, οφείλουμε να δούμε καθαρά τι πραγματικά διακυβεύεται για τη χώρα μας σήμερα. Και ποιοι είναι οι βασικοί «παίκτες». Γιατί είναι φανερό πως το τρίτο ξεκάθαρο σημείο της Συνόδου της 9ης Δεκεμβρίου, μετά το ιδιότυπο carry trade της ΕΚΤ που αναλύθηκε πιο πάνω και το σαφή διαχωρισμό της Βρετανίας, είναι η επίσης σαφής δήλωση της Συνόδου πως το ελληνικό PSI θα είναι ένα και δεν θα υπάρξει άλλο. Δήλωση φανερής μεταμέλειας για τις αποφάσεις του Ιούνη και του Οκτώβρη που έβαλαν τους ιδιώτες και όχι τα κράτη στο παιχνίδι του κουρέματος του ελληνικού κρατικού χρέους.
Είναι γνωστό πως η εθελοντική συμμετοχή των ιδιωτών στο κούρεμα του χρέους δοκιμάζεται έντονα. Πολλά από τα ζητήματα αυτής της συμμετοχής και όχι μόνο το αν θα υπαχθεί στο αγγλικό δίκαιο παραμένουν ανοιχτά: Σε ποια φάση βρίσκονται οι διαπραγματεύσεις, ποιο είναι το ποσοστό συμμετοχής και αν θα ενεργοποιηθούν τα περίφημα CACs, δηλαδή οι ρήτρες υποχρεωτικής συμμετοχής των ιδιωτών στο βαθμό που το 70% των ιδιωτών συμφωνεί με το «κούρεμα», πώς θα αντιδράσουν τα «αντίπαλα»… CDS, δηλαδή οι κάτοχοι των ασφαλίστρων έναντι χρεοκοπίας, που αν και το πραγματικό τους άνοιγμα κυμαίνεται ανάμεσα στα 8-10 δισ., θεωρείται υπολογίσιμο μέγεθος για να προκαλέσει αλυσιδωτές αναταράξεις καθώς τα προϊόντα αυτά τιτλοποιούνται και μπορεί να συμβεί ό,τι με τα στεγαστικά δάνεια, ποια είναι τα πραγματικά κεφάλαια –και όχι οι εγγυήσεις- που διαθέτει το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας προκειμένου να στηρίξει τις τράπεζες, πώς θα γίνει και με ποιες μετοχές η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, με ποιο επιτόκιο θα εκδοθούν τα «κουρεμένα» ομόλογα και με ποιες προθεσμίες θα εκδοθούν τα σχετικά κουπόνια κ.λπ.
Υπάρχουν κατηγορίες ομολογιούχων που έχουν συμφέρον να μη συμμετέχουν στο εθελοντικό κούρεμα. Οπως έγραψε η Ζ. Ζήκου στην «Καθημερινή», «ανάμεσά τους είναι οι κάτοχοι ομολόγων που λήγουν το 2012 αξίας περίπου 36 δισεκατομμυρίων ευρώ. Αυτοί προφανώς περιμένουν να αποζημιωθούν στο ακέραιο φέτος και δεν έχουν λόγους να πάρουν ομόλογα που θα λήξουν σε 20 με 30 χρόνια, όπως προβλέπει το PSI. Επιπλέον τα hedge fund και άλλα κρατικά ταμεία που κατέχουν συνολικά περίπου 80 δισεκατομμύρια δολάρια δεν έχουν τους ίδιους ισχυρούς λόγους συμμετοχής που έχουν οι μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές. Μια άλλη κατηγορία που θα μπορούσε να απέχει από το PSI είναι όσοι κατέχουν CDS (ασφάλιστρα κινδύνου έναντι χρεοκοπίας), τους οποίους συμφέρει η αποτυχία του εθελοντικού χαρακτήρα του προγράμματος που ίσως οδηγήσει σε υποχρεωτική αναδιάρθρωση. Τέλος, εκτός διαδικασίας θα επιλέξουν να μείνουν τα κερδοσκοπικά ταμεία που ειδικεύονται στις αγορές χρέους χωρών που βρίσκονται κοντά σε χρεοκοπία (vulture funds)».
Η συζήτηση για το αν είναι διαχειρίσιμο το ελληνικό κρατικό χρέος, πολύ περισσότερο αν δεν πετύχει το κούρεμα της 26ης Οκτώβρη, και η ανάγκη για ακόμα μεγαλύτερο κούρεμα έτσι ή αλλιώς θα ήταν βέβαια επαρκείς λόγοι για μια… διαφορετική αντιμετώπιση του ζητήματος στο πλαίσιο της ΕΕ. Γιατί ακόμα και αν η κρίση δεν πάρει τις διαστάσεις που φαινόταν ότι έπαιρνε πριν από την αλλαγή του χρόνου και πριν εκδηλωθεί η παρέμβαση της ΕΚΤ, η αποτυχία ή η επιτυχία του ελληνικού (μοναδικού) PSI χρεώνεται ή πιστώνεται –ανάλογα- ως αποτυχία ή επιτυχία της ευρωζώνης και των θεσμών της. Η Ελλάδα δεν πρόκειται να αφεθεί έτσι απλά να πτωχεύσει και να επιστρέψει στη δραχμή.
Το σενάριο της «συντεταγμένης χρεοκοπίας» που διακινείται τελευταία από το διεθνές χρηματοοικονομικό ινστιτούτο IIF (και μάλιστα από σοβαρούς αναλυτές) προβλέπει κούρεμα υποχρεωτικό πολύ μικρότερο του αρχικά υπολογισμένου, γύρω στο 70%, με καθαρό όφελος γύρω στα 45 με 50 δισ. ευρώ και φυσικά θα συνοδεύεται από το άκρως εκβιαστικό δίλημμα αν αυτή η χρεοκοπία θα επισυμβεί εκτός ή εντός ευρωζώνης με μια θεραπεία σοκ τα μέτρα της οποίας θα μπορούσε να συλλάβει μόνο η πιο νοσηρή φαντασία. Ο στόχος είναι βέβαια να εκβιαστεί ένα κούρεμα χρέους μεγαλύτερο του 50% , έως και 80% «εν τοις πράγμασι», αφού οι πιστωτές θα κληθούν να τα χάσουν όλα ή να αποδεχτούν μια δραστικότερη περικοπή.
Ισως ενδεικτικό σημάδι ότι πιθανολογείται χρησιμοποίηση και άλλων «όπλων» στη μάχη αυτή από μεριάς Ευρωπαίων είναι η ανάλυση και η αναφορά των ίδιων αξιόπιστων αναλυτών για ένα είδος «προομολόγων» που προετοιμάζονται (;). Δεν είναι άσχετη η παρόμοια πρόταση πρώην ευρωπαίων πρωθυπουργών με δημόσια τοποθέτησή τους, ούτε πάλι η παραλλαγή μιας τέτοιας πρότασης από τον ιαπωνικό οίκο Nomura (έντοκα γραμμάτια που θα εκδίδει η ΕΚΤ για λογαριασμό των «υπερχρεωμένων» χωρών). Σε αυτό το πλαίσιο ίσως εντάσσεται και η… συμπονετική (sic) τοποθέτηση του Σόιμπλε για τους τόκους που η Γερμανία εισπράττει από τα δάνεια των Ελλήνων. Και που απαντά σε ένα διάλογο που έχει ξεκινήσει εντός και εκτός Γερμανίας.
Το περιπλεγμένο κουβάρι που καλείται ν’ αντιμετωπίσει ένας τέτοιος σχεδιασμός είναι πώς θα καταφέρει να διαχωρίσει τη χρεοκοπία οιασδήποτε μορφής από τη συμμετοχή της χώρας στην ευρωζώνη.
Ποιες παραμέτρους του ζητήματος θα άλλαζε μια τέτοια «λύση»;
Και πόσο συντεταγμένη θα μπορούσε να είναι μια αναγνωρισμένη χρεοκοπία μέσα στις δοσμένες ρευστές συνθήκες στην ευρωζώνη και στον κόσμο ολόκληρο; Μάλλον αυξάνονται οι πιθανότητες ενός μη συντεταγμένου «ατυχήματος» όσο συνωθούνται τόσοι αρνητικά φορτισμένοι παράγοντες γύρω από το ακάνθινο στεφάνι του ελληνικού PSI.
Πάντως η πίεση έχει ξεκινήσει με τη μεγαλύτερη σε βάθος χρονική καταβολή των δόσεων των 89 δισ. ευρώ της νέας δανειακής σύμβασης, και φυσικά η λήξη των 14 δισ. ομολόγων στα μέσα του ερχόμενου Μάρτη κινητοποιεί τους πάντες αφού πια υπάρχει διεθνής εμπλοκή και δεν μπορεί να ασκηθεί ένας εκβιασμός παρόμοιος με αυτόν του Δεκεμβρίου.
Βέβαια οι εξελίξεις από την Ασία ενδυναμώνουν τις φωνές υπέρ της δημοσιονομικής και συναλλαγματικής σταθερότητας. Υπέρ δηλαδή της ενίσχυσης του σημερινού αδιεξόδου! Ο Γιούνκερ πρώτος πρόφτασε να το διαλαλήσει. Ετσι ο νομισματικός παροξυσμός ενισχύει τον παροξυσμό… έλλειψης πολιτικής αντιμετώπισης της κρίσης στο πλαίσιο της ευρωζώνης, δυναμώνοντας –προς ώρας- τις τάσεις διατήρησης του ισχυρού ευρώ με κάθε μέσο. Ενισχύεται όμως έτσι ο φαύλος κύκλος της κρίσης χρέους!
Να δούμε τι κωλοτούμπες θα κάνουν οι διάφοροι αυστηροί αξιωματούχοι της ευρωζώνης όταν οι «ασύντακτες» εξελίξεις εφορμήσουν μέσα από τις τρύπες που αυτοί ανοίγουν στο δικό τους οικοδόμημα και στο όνομα της θωράκισής του!
ΥΓ.: Ενας από δαύτους, πρώην οικονομολόγος της ΕΚΤ, πρότεινε πρόσφατα σε σχετικό τηλεοπτικό αφιέρωμα να αντιμετωπιστεί η Ελλάδα ως καπνιστής σε κλειστό (πια) κλαμπ μη καπνιστών. Δείγμα της νοητικής και αναλυτικής εμβέλειας των επιτελείων που διαμόρφωναν μέχρι πρόσφατα το μέλλον της ευρωζώνης…
