Κοινωνική οικονομία Λίγα σε όλους ή μήπως πολλά σε λίγους;

Παράλληλα με την πολιτική φτώχειας και εξαθλίωσης που επιβάλλουν στη χώρα οι ιμπεριαλιστές της τρόικας, δίπλα στα μέσα και τα μέτρα καταστολής και συγκράτησης της λαϊκής οργής αναπτύσσεται ένας ολόκληρος μηχανισμός, μια «νέα ιδεολογία» εναλλακτικών τρόπων επιβίωσης του φτωχού λαού. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις η «άλλη οικονομία»  φιλοδοξεί να αποτελέσει μια «άλλη» πρόταση κοινωνικής οργάνωσης (ακόμη και ανατροπής), «πέρα από τα δοκιμασμένα και αποτυχημένα» σχήματα.
Προσπερνώντας τις κλασικές εκδηλώσεις «φιλανθρωπίας» γνωστών μεγαλοαστικών οικογενειών, την παραδοσιακή εκκλησιαστική αγαθοεργία και ελεημοσύνη, τις συστημικές... μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), τις διάφορες χορηγίες των εταιριών και άλλα... ισοδύναμα μέτρα «αντιμετώπισης της κρίσης». Προσπερνώντας δηλαδή τη θεσμοθετημένη με νόμο του κράτους «κοινωνική οικονομία» σαν συμπληρωματικό «εξωραϊστικό» μηχανισμό της βαρβαρότητας που εθίζει στη ζητιανιά, διαιωνίζει «μετριάζοντας» τη φτώχεια, διαχειρίζεται και συγκρατεί τις κοινωνικές εκρήξεις, φεσώνει τελικά την κοινωνία αντί το κράτος, ενδιαφέρον παρουσιάζουν μια σειρά άλλες εκδηλώσεις μη θεσμοθετημένης «κοινωνικής οικονομίας» με συστατικά, όπως διακηρύσσεται, την κοινωνική προσφορά και αλληλεγγύη, το πρόταγμα ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής, μέχρι και την κοινωνική ανατροπή και αλλαγή εδώ και τώρα.  
Πρόκειται για μια ολόκληρη γκάμα «καινοτόμων» αντιλήψεων διαβαθμισμένης «ριζοσπαστικότητας» για μια «άλλη οικονομία». Για μια οικονομία που λειτουργεί δίπλα στην «παραδοσιακή» οικονομία και, υποτίθεται, ανταγωνιστικά ως προς αυτήν. Για μια άλλη κοινωνική πρακτική «κόντρα στη λογική του ανταγωνισμού και του κέρδους». Μια αντίληψη τόσο «καινοτόμα» που χρονολογείται από την εποχή...  των πρώτων ανταλλακτικών κοινωνιών χωρίς χρήμα, κι ας χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό οι πιο σύγχρονες τεχνικές του διαδικτύου, η «νεανική» διαδικτυακή κουλτούρα σε αντίθεση με τη «σκουριά» και το φονταμενταλισμό της εκκλησίας, τις αγοραίες «προσφορές» των εταιριών, την πολιτικά και ταξικά απαξιωμένη δράση των μεγαλοαστών «ευεργετών» και των ΜΚΟ.  Εδώ, η αναρχική ιδεολογία συναντά τα «αρχαιοελληνικά» ιδεώδη της άμεσης δημοκρατίας, οι προοδευτικές και δημοκρατικές αρχές, την ιδιωτική πρωτοβουλία, η αριστερά τον ανθρωπιστικό αντίλογο προς τον καπιταλισμό.     
Κάτω από το βάρος της καπιταλιστικής κρίσης και με τις βασικές ανάγκες ακάλυπτες για όλο και περισσότερα κοινωνικά στρώματα, σε συνθήκες άτακτης απόσυρσης του κράτους από οποιαδήποτε κοινωνική υποχρέωση είναι επόμενο να επιδιώκεται μέρος των ευθυνών που αναλογούν στο κράτος να μετακυλίονται στους πολίτες, στην περίφημη «κοινωνία των πολιτών». Εμπεδώνοντας τη λογική της απαλλαγής του κράτους από κάθε κοινωνική υποχρέωση.
Σε αυτές τις συνθήκες τα δωρεάν μαθήματα (...των καλών καθηγητικών προθέσεων) στους μαθητές αντικαθιστούν τις ενισχυτικές διδασκαλίες και την πρόσθετη διδακτική στήριξη (και όχι βεβαίως τα φροντιστήρια), χωρίς καν να απαντούν στη διάλυση της δημόσιας εκπαίδευσης. Αντίθετα, μπορούν να αποτελέσουν το άλλοθι για να «βολεύεται η κατάσταση» μακριά από διεκδικητικούς αγώνες και απεργίες. Αντίστοιχα, ποιος μπορεί στα σοβαρά να ισχυριστεί ότι η εκτεταμένη φτώχεια, η πείνα και η ανεργία μπορούν να αντιμετωπιστούν με συλλογικές κουζίνες και χώρους χαρίσματος και ανταλλαγών, με ή χωρίς σύνδεση με δίκτυα αυτοδιαχειριζόμενων παραγωγικών και αγροτικών κοινοτήτων; Έτσι αντιμετωπίζεται ο φτωχός αλλά όχι η φτώχεια. Γιατί το ερώτημα δεν ήταν ποτέ πώς διανέμονται ή ανταλλάσσονται τα προϊόντα αλλά πώς παράγονται. Το πρόβλημα δεν ήταν ποτέ η «εθελοντική προσφορά» για να εξασφαλιστεί η επιβίωση αλλά πώς αναπαράγεται η ζωή. Το πρόβλημα δεν ήταν ποτέ η αλληλεγγύη (στις «κατώτερες» τάξεις, άλλωστε, αναπτύσσεται σχεδόν αυθόρμητα), αλλά η αλληλεγγύη με στόχο την αντίσταση, τη διεκδίκηση, την ανατροπή.    
Πράγματι, η «άλλη οικονομία» διαθέτει πολλά και εντυπωσιακά, αν και αρκετά συγκεχυμένα, ονόματα: κοινωνική οικονομία των πολιτών, ανταλλακτική οικονομία εμπορευμάτων, υπηρεσιών και χρόνου, αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία, οικονομία «δώσε-πάρε», «χάρισέ το», «δεν πληρώνω», εθελοντικής προσφοράς, αυτοδιαχειριζόμενη οικονομία με τις αντίστοιχες τράπεζες χρόνου, εργασίας, δώρων κ.λπ. Ωστόσο, τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ των προτεινόμενων «οικονομικών μοντέλων» οφείλονται στην παράκαμψη της πολιτικής αναμέτρησης με τον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό. Την αντικατάσταση αυτή της αναμέτρησης με μια κατά φαντασίαν «αυτοδιαχειριζόμενη» κοινωνία που θα λειτουργεί με την «οργάνωση» των επιθυμιών και των αναγκών και όχι στη βάση των πραγματικών και αντικειμενικών κοινωνικών δυνατοτήτων.
Στο πλαίσιο αυτών των ψευδαισθήσεων υπάρχουν κοινωνικές ανατροπές χωρίς ανατροπή της βάρβαρης πολιτικής, επαναστάσεις χωρίς επανάσταση και κατάληψη της εξουσίας του κεφαλαίου, αλλά σαν καθημερινές πράξεις και δράσεις που θα διαμορφώνουν θεσμούς και δομές έξω από την κυριαρχία του κράτους και του κεφαλαίου. Ενός κράτους και μιας καπιταλιστικής κοινωνίας που, αν και θα βρίσκονται ολόγυρά μας, πανταχού παρούσα, περιέργως θα επιδεικνύει μια ιδιότυπη ανοχή σε αυτά τα εγχειρήματα «αυτοδιαχειριζόμενων νησίδων». Αφού υποτίθεται ότι αμφισβητούν μονάχα τον τρόπο ζωής των κεφαλαιοκρατών και όχι την ίδια την εξουσία τους.  
Θα πρέπει, επομένως, να εξηγηθεί γιατί προ-κομμουνιστικά και προ-μαρξιστικά εγχειρήματα «ουτοπικού σοσιαλισμού» που ευαγγελίζονται την «κάλυψη όλων των κοινωνικών αναγκών με μη κρατικούς, μη καπιταλιστικούς όρους, εδώ και τώρα», προβάλλονται σαν πιο ρεαλιστικά και ανώδυνα από την «κλασική» πολιτική πάλη μιας τάξης και των συμμάχων της που διεκδικούν την ανατροπή, κατάληψη και αλλαγή της κοινωνίας με όρους ταξικής πάλη. Ιδίως όταν η βίαιη προλεταροποίηση των μεσαίων στρωμάτων και η μαζική είσοδός τους στο πρόβλημα «φτώχεια», πρόβλημα που αντιμετώπιζε έως ένα βαθμό εδώ και χρόνια η εργατική τάξη, φέρνει στις αποσκευές της και την αντίστοιχη ιδεολογία.
Ο καπιταλισμός, ως γνωστόν, είναι «επικοινωνιακός». Δίνει την ψευδαίσθηση της δημοκρατίας, των διορθωτικών ρυθμίσεων, της διευθέτησης της αδικίας, της φτώχειας, των ανισοτήτων μέσα από μηχανισμούς εξισορρόπησης και εξομάλυνσης. Μια διαδικασία που προσφέρει στον καπιταλισμό περισσότερη εξουσία, αφού δημιουργεί και διαχειρίζεται τη φτώχεια, ελέγχει τόσο τους όρους εργασίας όσο και τους όρους ανεργίας. Ξέρει καλά να συνταιριάζει το ψέμα με την αλήθεια, ώστε να βγάζει την κάθε πρότασή του αληθοφανή. Γιατί το ότι είμαστε ενάντια στην εξουσία και υπέρ της αλληλεγγύης δεν σημαίνει καθόλου ότι αδιαφορούμε για το ότι αυτή την εξουσία κατέχει σήμερα το κεφάλαιο. Και αυτό το ζήτημα δεν μπορεί να παρακαμφθεί.