Του Δημήτρη Μάνου
Το συνολικό ζήτημα
Δεν θα επαναλάβουμε την τοποθέτησή μας για το συνολικό χαρακτήρα της κρίσης, τη βάση απ’ όπου έλκει την καταγωγή της, την πολιτική της διάσταση κ.λπ. Χωρίς να αναιρείται ούτε μια… τελεία απ’ όλα αυτά, ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι η μορφή μέσα από την οποία εκδηλώνεται έχει να κάνει με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, με τις τράπεζες. Εξ άλλου, η κρίση του 2008 ξεκίνησε με την κατάρρευση μιας από τις μεγαλύτερες και πλέον εμβληματικές αμερικάνικες τράπεζες. Τα τεράστια πραγματικά και εικονικά (ως εγγυήσεις) ποσά που δόθηκαν για τη διάσωση αυτού του μηχανισμού -ελάχιστα των οποίων κατευθύνθηκαν στην πραγματική οικονομία- αποτελούν κεντρικό στοιχείο των όποιων αποφάσεων υπήρξαν σε διακρατικό ή εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Η μετατροπή του –ήδη τεράστιου- εξωτερικού ιδιωτικού χρέους σε εσωτερικό δημόσιο στην αρχή μπορεί να μετατόπισε και να συγκάλυψε το πρόβλημα, στην πορεία όμως περιέπλεξε τις συνιστώσες του όχι μόνο γιατί εξάντλησε τους κρατικούς προϋπολογισμούς αλλά και γιατί πρόσθεσε στις «τοξικές βόμβες» του ιδιωτικού χρέους και τις «τοξικές βόμβες» των κρατικών ομόλογων.
Επιπρόσθετα, όξυνε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές καθώς ξεκίνησε ένας πόλεμος αλληλοκατηγοριών για το ποιος «βάζει πιο πολλά» στην αντιμετώπιση της κρίσης, ποιανού το νόμισμα θα δεχτεί το μεγαλύτερο πλήγμα, ποια νομισματική αποθεματικότητα θα υποστεί τη μεγαλύτερη αμφισβήτηση.
Στην πραγματικότητα η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία γίνεται μάρτυρας μιας πραγματικά ακατανόητης μετατροπής χρέους σε… νέο χρέος, άσχετα αν το προηγούμενο χρέος κουρεύεται, μετατρέπεται σε άλλη μορφή ή απλώς επισυσσωρεύεται πάνω σε στοίβες πρϋπαρχουσών υποχρεώσεων σε τόκους, χρεολύσια, αποδόσεις κ.λπ. Η διαδικασία αυτή που καταδεικνύει τον παραλογισμό της παγκόσμιας οικονομικής καπιταλιστικής μηχανής έχει όμως τις λογικές εξηγήσεις της. Αναδεικνύεται το ζήτημα της λεγόμενης ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Πώς θα γίνει όμως η ανακεφαλαιοποίηση όταν δεν ρίχνονται νέα κεφάλαια στην πραγματική οικονομία, όταν δεν παράγονται -πραγματικά νέα- κεφάλαια μέσα από την πραγματική οικονομική μεγέθυνση;
Η ευρωπαϊκή διάσταση και η γερμανική θέση
Το οικονομικό πρόβλημα της ευρωζώνης είναι ουσιαστικά το πολιτικό πρόβλημα της ΕΕ. Να το πούμε απλά, συνίσταται ακριβώς στα τέσσερα ζητούμενα αλλά καθόλου δεδομένα σημεία μιας υποθετικά πιο προχωρημένης ένωσης που θέτουν σήμερα οι γερμανικές προτάσεις έναντι μιας ένωσης που, αν και βαφτίστηκε ως τέτοια στο Μάαστριχ, στην πραγματικότητα δεν ήταν. Ο σκληρός ιμπεριαλιστικός πυρήνας της ΕΕ δεν μπόρεσε –και δεν μπορεί- να ενοποιηθεί ουσιαστικά.
Από την άλλη η Γερμανία, μακράν όλων των άλλων ωφελημένη οικονομικά και γεωπολιτικά από τη… χρήση αυτού του κοινού ευρωπαϊκού οχήματος, έχει τον πρώτο (όχι όμως και μοναδικό) ρόλο και λόγο στις διαδικασίες που ανοίγονται με βάση την κρίση χρέους της ευρωζώνης.
Δεν μπορεί η ιθύνουσα ηγετική μερίδα του γερμανικού κεφαλαίου να μη βλέπει τα στοιχεία εκείνα που δείχνουν ότι επιβραδύνονται η μεταποιητική δραστηριότητα και οι ρυθμοί ανάπτυξης τους τελευταίους μήνες του έτους που διανύουμε. Δεν μπορεί να μην αναγνωρίζουν την ύφεση που διογκώνεται στις χώρες της περιφέρειας (και όχι μόνο) από τις περισταλτικές οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται κατ’ απαίτηση και της γερμανικής ηγεσίας και τη συνεπακόλουθη μείωση των γερμανικών εξαγωγών στην ευρωζώνη (που δεν ισοσκελίζονται πια από την αύξηση των εξαγωγών στις αναπτυσσόμενες χώρες και τις «αναδυόμενες» οικονομίες).
Όμως, για να δεχτεί η γερμανική ηγεσία μια γενναία οικονομική συμμετοχή στην αντιμετώπιση του ευρωπαϊκού χρέους (μέσω ευρωομολόγων κ.λπ.) απαιτεί κάποια σοβαρά ανταλλάγματα. Η Γερμανία δεν πρόκειται να συναινέσει στις αμερικάνικες υποδείξεις περί ελεύθερης διέλευσης των κεφαλαίων των αγγλοσαξονικών επενδυτικών funds. Ούτε φαίνεται διατεθειμένη να επιτρέψει το κερδοσκοπικό «πάρτι» πάνω στο πρόσφορο έδαφος των νομισματικών αποθεμάτων του ευρώ. Αν παραμερίσουμε τα τρία σημεία της γερμανικής πρότασης που περισσότερο έχουν πολιτικό χαρακτήρα πίεσης και που είναι ζήτημα κατά πόσο οι ίδιοι πιστεύουν στην εφαρμογή και την τελική αποδοχή τους, απομένει ένα –σχετικά- ρεαλιστικό σημείο: ο έλεγχος του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος.
Φυσικά, όλα αυτά θα πρέπει να αποφασιστούν κάτω από την ασφυκτική πίεση των «αγορών» καθώς εκτός από την Ισπανία τώρα και η Ιταλία αρχίζει να δανείζεται με απαγορευτικά υψηλούς όρους, με τη Γαλλία να περιμένει στον… προθάλαμο και τις πρώτες αρνητικές αξιολογήσεις απόδοσης των γερμανικών ομολόγων να σκάνε μύτη!
Η Γερμανία και οι τράπεζες
Αν έτσι έχουν τα πράγματα –και καμία εξέλιξη τοπικά ή παγκόσμια δεν δείχνει μια διαφορετική τροπή των πραγμάτων- θα πρέπει να εξεταστεί με ιδιαίτερο τρόπο η σχέση της Γερμανίας κα των γερμανικών τραπεζών σε σχέση με το όλο εγχείρημα της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής ενοποίησης. Και με την κρίση χρέους φυσικά…
Πρέπει πρώτα όμως να γκρεμιστούν κάποιοι μύθοι.
Στην πραγματικότητα έχουμε μια σταδιακή απόσυρση και συγκέντρωση των κεφαλαίων των γερμανικών τραπεζών από την περιφέρεια στην ίδια τη Γερμανία και την ΕΚΤ στα τρία περίπου χρόνια που εκδηλώνεται η ευρωπαϊκή κρίση χρέους (από το 2009).
Βέβαια είχαμε παρατηρήσει πως αυτή η αντιστροφή στην εμπλοκή των γερμανικών τραπεζών στη χώρα μας είχε ξεκινήσει από τη μέρα που η χώρα εντάχθηκε στο ευρώ. Τα γερμανικά κεφάλαια παρέμειναν σε τομείς οικονομικούς όπως τα ακίνητα, το αεροδρόμιο, οι αυτοκινητόδρομοι κ.λπ. αλλά ως τραπεζικό κεφάλαιο όταν πια ξεκινούσε η κρίση, το 2008, η χώρα μας χρωστούσε πολλά περισσότερα στις γαλλικές, ιταλικές τράπεζες παρά στις γερμανικές. Περιέργως οι γερμανικές τράπεζες αποσύρθηκαν γενικότερα από τη βαλκανική ενδοχώρα (μιλάμε για τις τράπεζες ως τέτοιες και όχι για επενδύσεις κεφαλαίων σε οικονομικές δραστηριότητες γενικότερα).
Μάλιστα τη γερμανική υποχώρηση κάλυψε το περίφημο αμαρτωλό δάνειο από την Goldman Sachs, δάνειο που τέθηκε ως εγγύηση όχι μόνο για την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη αλλά και για το Βέλγιο και για την Ιταλία. Εδώ φαίνεται πως το «ευρωπαϊκό εγχείρημα» ήταν ήδη υπονομευμένο από τους αμερικάνους ανταγωνιστές του. Αυτό φάνηκε και στο επίπεδο των επιχειρήσεων καθώς η διείσδυση των αμερικάνικων κεφαλαίων ήταν και παραμένει σημαντική αν εξαιρεθούν τομείς στρατηγικής σημασίας όπως π.χ. η αεροναυπηγική (περίπτωση Ford).
Ομως η συγκέντρωση των κεφαλαίων των γερμανικών τραπεζών από την περιφέρεια στη Γερμανία και στην ΕΚΤ είναι εντυπωσιακή στα χρόνια μετά το 2009.
Σύμφωνα με άρθρο του Bloomberg που φέρει όχι τυχαία τον τίτλο «Σημείωμα προς την Αγγελα Μέρκελ», η απόσυρση αυτή είναι 91,9% των τοποθετημένων κεφαλαίων από την Ισπανία, 88,4% από την Ιρλανδία, 55,4% από την Ιταλία, 20,4% από τη Γαλλία, 17,2% από την Πορτογαλία και 12,9% από το Βέλγιο. Ο μηχανισμός διάσωσης των γερμανικών τραπεζών που είχαν ένα άνοιγμα αξιώσεων πάνω από 704 δισ. ευρώ το 2009 στις χώρες της περιφέρειας περιγράφεται γλαφυρά. «Οταν οι γερμανικές τράπεζες απέσυραν τα χρήματα από την Ελλάδα, οι άλλες εθνικές κεντρικές τράπεζες της περιοχής του ευρώ αντιστάθμισαν συλλογικά την εκροή με δάνεια προς την ελληνική κεντρική τράπεζα. Τα δάνεια αυτά εμφανίστηκαν ως αξιώσεις στον ισολογισμό της Bundesbank για την υπόλοιπη ζώνη του ευρώ. Αυτός ο μηχανισμός που σχεδιάστηκε για να κρατήσει τους λογαριασμούς της νομισματικής ζώνης σε ισορροπία κατέστησε ευκολότερο για τις γερμανικές τράπεζες να βγουν από τις θέσεις τους» (το άρθρο αναδημοσιεύει η εφημερίδα «Κεφάλαιο» στις 23/6/2012). Βέβαια αυτό το «τράβηγμα» πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο που ήταν αρκετά επικερδές να αγοράζει κανείς γερμανικά ομόλογα, ενώ μαζικά οι ιδιωτικές καταθέσεις κατευθύνονταν στις γερμανικές τράπεζες λόγω «αξιοπιστίας»!
Το ίδιο μοντέλο ακολουθήθηκε μετά το ελληνικό PSI καθώς πολύ περισσότερο το ελληνικό δημόσιο χρέος έγινε μια διακρατική ευρωπαϊκή υπόθεση με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης να μπορούν να εγείρουν αξιώσεις από τα κέρδη της πώλησης των ελληνικών ομολόγων αλλά την ίδια στιγμή να υποχρεούνται να μοιραστούν συλλογικά τις απώλειες αν η Ελλάδα δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις «υποχρεώσεις» της. Η Γερμανία θα συμμετείχε κατά 28%, ενώ ακόμα και τώρα είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί με ακρίβεια το όφελος που καρπώθηκε η Γερμανία από την απόσυρση των (ήδη τοκισμένων!) κεφαλαίων της από την περιφέρεια και τον εκ νέου ανατοκισμό τους στο ασφαλές και προσοδοφόρο (λόγω της κρίσης της περιφέρειας!) γερμανικό τραπεζικό περιβάλλον.
Γίνεται λόγος για 353 δισ. δολάρια μέσα στη διετία 2009-2011!
Συνολικά μιλώντας, και με βάση τα παραπάνω, από τα 240 δισ. που έλαβε η χώρα στα δύο πακέτα «διάσωσης», ζήτημα είναι αν τα 15 δισ. από αυτά προήλθαν από τη Γερμανία!
Ο ρόλος της ΕΚΤ
Βέβαια οι πραγματικά ιθύνοντες εντός και εκτός Γερμανίας γνωρίζουν ότι αυτά τα κέρδη μπορούν να κάνουν φτερά και να εξανεμιστούν αν το ευρωπαϊκό φρούριο (με τις χιλιάδες κερκόπορτες και τα ασυντόνιστα προπύργιά του) καταρρεύσει.
Γι’ αυτό και επεξεργάστηκαν ένα σχέδιο ελέγχου του τραπεζιτικού συστήματος πανευρωπαϊκά. Με αφορμή μάλιστα την ισπανική κρίση προσφέρεται ακόμα και άμεση πρόσβαση στο μηχανισμό στήριξης χωρίς την ανάγκη μνημονίου, αρκεί να επιτραπεί ο πανευρωπαϊκός έλεγχος του τραπεζικού συστήματος!
Σ’ αυτό το πλαίσιο μπορεί και να μην είναι μόνο φήμη η είδηση ότι με εντολή της ΕΚΤ μεταφέρθηκαν ράβδοι χρυσού από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες στις θυρίδες της ΕΚΤ. Ο πόλεμος από δω και πέρα θα είναι έτσι ή αλλιώς ανελέητος. Μην ξεχνάμε πως το πρόβλημα της ευρωζώνης είναι μέρος του συνολικότερου παγκόσμιου ζητήματος. Ετσι, εκτός από τα ομόλογα που έχουν πωληθεί, ξαναγοραστεί, ξαναπουληθεί, κουρευτεί κ.λπ. υπάρχουν ποσά πλασματικού κεφαλαίου (κοινώς «σκελετοί») στις ευρωπαϊκές τράπεζες με τη μορφή συμβολαίων παραγωγών ύψους 185 τρισ. από την κρίση του 2008 ακόμα. Αυτά τα πλασματικά κεφάλαια «έλκονται» από τις υποχρεώσεις που έχει δημιουργήσει η κρίση χρέους, φτιάχνοντας ένα εκρηκτικό κοκτέιλ.
Το 1 τρισ. ευρώ που έριξε η ΕΚΤ στις τράπεζες στις αρχές του χρόνου δεν έλυσε το πρόβλημα και ξαναγύρισε εν πολλοίς στην ΕΚΤ. Οι τράπεζες δεν είχαν τι να τα κάνουν και τα ξανάκαναν καταθέσεις. Επιπλέον τώρα έχει προστεθεί και το πρόβλημα της αναχρηματοδότησης του ισπανικού (και ίσως αύριο του ιταλικού) δημόσιου χρέους.
Οι ίδιοι λόγοι που κάνουν «μη ρεαλιστικά» τα τρία σημεία της γερμανικής πρότασης ισχύουν και για το τέταρτο. Πώς αστικές τάξεις όπως η γαλλική αλλά και η ολλανδική, η φιλανδική (τελευταία έσπασαν τη σκληρή γραμμή και συζητούν με την Ελλάδα το θέμα των εγγυήσεων) θα αποδεχτούν αυτό τον έλεγχο; Και με τι ανταλλάγματα τώρα από τη δική τους μεριά;
Είναι προφανές ότι η Γερμανία ετοιμάζεται να πουλήσει πολύ ακριβά το… τομάρι των ευρωομολόγων, της άμεσης δανειοδότησης από το μηχανισμό στήριξης και της επέκτασης του ρόλου της ΕΚΤ με αντάλλαγμα τον έλεγχο των άλλων τραπεζών (ή των τραπεζών των... άλλων!).
Ηδη η ρεαλιστικότητα της άμεσης προσφυγής στο μηχανισμό στήριξης δοκιμάζεται πολύ σκληρά καθώς η αντιδρώσα Ισπανία είναι έτοιμη να προσχωρήσει σε ένα είδος μνημονίου. Οι προσδοκίες εξ άλλου από τη Σύνοδο Κορυφής έχουν ψαλιδιστεί αρκετά (και από την ίδια τη Μέρκελ). Τι απ’ όσα συζητιούνται έχει πέρα από συμβολικό-πολιτικό χαρακτήρα και χαρακτήρα υλοποιήσιμης οικονομικά πρότασης;
Πρόκειται για μια πολύ σκληρή παρτίδα πόκερ όπου την «κέντα» θα πρέπει να την υποστηρίζεις πραγματικά και με ελάχιστα περιθώρια μπλόφας…
