του Δημήτρη Μάνου
Το σχέδιο (ή τα σχέδια;)
Από τη μια πολλά διαρρέουν για ένα σύνθετο (ή «δίδυμο») πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων, σύνθετο από το γεγονός ότι θα περιέχει δύο σκέλη: Η ΕΚΤ θα μπορεί να παρεμβαίνει στη δευτερογενή αγορά κρατικών ομολόγων όπου τα κρατικά ομόλογα αγοράζονται σε πιο φτηνές τιμές και ταυτόχρονα μέσω του μόνιμου μηχανισμού ESM ή του προσωρινού EFSF –μέχρι να προλάβει να μονιμοποιηθεί ο πρώτος- θα μπορεί να κάνει την ίδια δουλειά στην πρωτογενή αγορά.
Από την άλλη γράφτηκε ότι η ΕΚΤ θα αγοράζει βραχυπρόθεσμους τίτλους, τα γνωστά έντοκα γραμμάτια με τα οποία τα ευρωπαϊκά κράτη αντιμετωπίζουν τις άμεσες ανάγκες δανεισμού τους, επιδιώκοντας να διαμορφώσει ένα πλαίσιο τιμών ώστε να εκδοθούν ευρωπαϊκά έντοκα γραμμάτια, πρώτο βήμα για την έκδοση των περίφημων ευρωομολόγων.
Βασική προϋπόθεση σε όλες αυτές τις εκδοχές είναι το κόστος δανεισμού των κρατών των οποίων τα ομόλογα θα αγοράζει η ΕΚΤ να ξεπερνά κατά πολύ το μέσο όρο δανεισμού της ευρωζώνης και να συνεπάγεται τη δέσμευση των χωρών σε αντίστοιχα μνημόνια οδυνηρών περικοπών και εκχώρησης της εθνικής κυριαρχίας. Παράλληλα θα γίνουν τα πρώτα βήματα για την υπαγωγή των εμπορικών τραπεζών στη συνολική εποπτεία της ΕΚΤ, ύστερα από πρόταση της Κομισιόν που θα γίνει στα τέλη του Σεπτέμβρη. Αυτό θα είναι το πρώτο βήμα για τη δημιουργία ευρωπαϊκού ταμείου εγγύησης καταθέσεων το οποίο θα χρηματοδοτηθεί –αρχικά- από τα αντίστοιχα εθνικά ταμεία εγγύησης καταθέσεων.
Αυτά βέβαια λέει το σχέδιο…
Η ευρωπαϊκή πραγματικότητα
Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη (και πιο ζόρικη). Αν όντως το επιτελείο Ντράγκι έχει κατά νου τους παραπάνω σχεδιασμούς που τυπικά τουλάχιστον ανταποκρίνονται στη λογική της γερμανικής ηγεσίας περί εποπτείας του ευρωπαϊκού τραπεζιτικού συστήματος, πολλές αντιθέσεις εκφράζονται ως προς την υλοποίησή τους. Από τους ιθύνοντες του γερμανικού τραπεζιτικού συστήματος πριν απ' όλα (ο πρόεδρος της DB έχει δηλώσει δημόσια την αντίθεσή του) αλλά και μέσα στη Γερμανία οι διαφωνίες είναι πολλές.
Από την άλλη, η εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας μπορεί να μην είναι μια τόσο δύσκολη υπόθεση για χώρες σαν την Ελλάδα ή τη… Λετονία, αλλά δεν μπορεί να προχωρήσει απρόσκοπτα για χώρες σαν την Ισπανία και πολύ περισσότερο την Ιταλία και είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί για ιμπεριαλιστικές χώρες όπως η Ολλανδία ή πολύ περισσότερο η Γαλλία. Μιλώντας μάλιστα για την πρώτη –σταθερό σύμμαχο της Γερμανίας- ήδη η πολιτική αστάθεια στην οποία εισέρχεται κάθε άλλο παρά την εντάσσει σε κοινά συμφωνημένους σχεδιασμούς και πάσης φύσεως εποπτείες.
Η Γερμανία «γεύεται» ήδη τις επιπτώσεις των περιοριστικών πολιτικών και της κρίσης στην πτώση των ρυθμών ανάπτυξης και μεταποίησης. Βέβαια, το «αδύναμο» ευρώ δίνει αυτή τη στιγμή τη δυνατότητα στη Γερμανία να διατηρεί σε ικανοποιητικά επίπεδα τα εμπορικά της πλεονάσματα σε σχέση με όλους τους άλλους «εταίρους». Ομως η αντίθεση της ιθύνουσας ηγετικής ομάδας της Γερμανίας σε… πλεονασματικά σχέδια αντιμετώπισης της κρίσης οφείλεται ακριβώς στη θέληση να μπει φραγμός στις ορέξεις των χρηματιστηριακών κύκλων και εν γένει των αγορών χρήματος εκτός ΕΕ που ετοιμάζονται –τρίβοντας τα χέρια τους- για το επικείμενο ευρωπαϊκό «πάρτι».
Το μέτωπο των κρατικών ομολόγων
Πραγματικά το τελευταίο διάστημα «περίεργα» και πρωτάκουστα πράγματα –για τη μέχρι πρότινος κατάσταση- συμβαίνουν στις αγορές κρατικών ομολόγων.
Η ζήτηση γερμανικών κρατικών ομολόγων διετούς διάρκειας πρώτη φορά αντιμετωπίζει πρόβλημα, φέρνοντας τη Γερμανία πολύ κοντά στο ενδεχόμενο πρώτη φορά από την έναρξη της λεγόμενης ευρωπαϊκής κρίσης χρέους να δανειστεί πιο ακριβά.
Από την άλλη, πέντε πολύ γνωστά αμερικάνικα επενδυτικά (δηλαδή κερδοσκοπικά) σχήματα, έχοντας ανοίξει γραφεία στη Γηραιά Ηπειρο, περιμένουν το εναρκτήριο λάκτισμα για «ειδικές καταστάσεις» στις οποίες θα μπορούσαν να επενδύσουν. Στις «ειδικές καταστάσεις» περιλαμβάνονται τα απαξιωμένα –αλλά υψηλών αποδόσεων- ομόλογα των υπερχρεωμένων χωρών εκτός των άλλων. Στέλεχος του κληροδοτήματος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ χαρακτηρίζει αυτή την εκτεταμένη ζήτηση «μανία». Προσδοκούν (και γνωρίζουν) κάτι παραπάνω για την επικείμενη παρέμβαση της ΕΚΤ;
Πάντως, τα ευρωπαϊκά τραπεζιτικά ιδρύματα κρατούν πολύ σκληρή άμυνα αφού η ΕΚΤ, διοχετεύοντας μια πλημμυρίδα ρευστού φτηνών δανείων το τελευταίο διάστημα, χαλαρώνοντας τους όρους διά των οποίων δέχεται ως ενέχυρο τα ομόλογα των χωρών μελών και κατεβάζοντας τα επιτόκια στο 0,75%, ενθαρρύνει τις τράπεζες να μην ξεπουλάνε μαζικά περιουσιακά τους στοιχεία. Ή έστω να τα ξεπουλάνε με σύνεση, όπως έγινε πρόσφατα με τη μεγαλύτερη σε μέγεθος τράπεζα της Γαλλίας. Αντίθετα, οι ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ και της ΕΚΤ ενθαρρύνουν τις ευρωπαϊκές τράπεζες να αυξάνουν τα κεφαλαιακά τους αποθέματα, όπως επιβάλλουν οι νέοι όροι επάρκειας των ανακεφαλαιοποιήσεων.
Πιέζουν συνεπώς τα αμερικάνικα και αγγλοσαξονικά funds για μαζικές πωλήσεις ευρωπαϊκού κρατικού χρέους και τα ευρωπαϊκά τραπεζιτικά όργανα ανθίστανται προς το παρόν με επάρκεια.
Ομως είναι σίγουρο ότι η πίεση θα δυναμώσει…
Κοντός ψαλμός
Θα ευοδωθούν αυτές οι προσδοκίες; Πόσο είναι έτοιμη η ευρωζώνη να κινηθεί αποφασιστικά –και ενιαία- για την αντιμετώπιση του χρέους της; Το έχουμε ξαναγράψει πως κάτι τέτοιο απαιτεί ενιαία πολιτική βούληση. Θα εκχωρήσει ο γερμανικός πυρήνας της ΕΕ το δικαίωμα στους άλλους ιμπεριαλιστές (εντός και εκτός ΕΕ) να κάνουν το δικό τους κερδοσκοπικό (και όχι μόνο φυσικά) παιχνίδι; Από την άλλη, πόσο θα μπορεί το ευρωπαϊκό καράβι να αντιμετωπίζει με…πρωτόγονα όπλα την κατάσταση; Είναι αλήθεια πως τα όπλα των χαμηλών επιτοκίων, των εγγυήσεων κ.λπ. δεν αρκούν για να αντιμετωπίσουν τις πιέσεις που θα αυξηθούν στο μέλλον. Ανάμεσα στις δύο αυτές αναγκαιότητες ποια «δοσολογία» θα προτιμηθεί;
Και μιλάμε βέβαια για αντιμετώπιση της κρίσης επιπέδου ΗΠΑ και Βρετανίας, όπου με τυπωμένο χρήμα δύο τρισ. δολαρίων οι πρώτες και 375 δισ. στερλίνες η δεύτερη, χρήμα που επενδύθηκε στα δικά τους κρατικά ομόλογα, κατάφεραν να μην κατρακυλήσουν σε βαθύτερη ύφεση και να μην πάρει η δική τους «κρίση χρέους» τα χαρακτηριστικά που έχει πάρει στην ευρωζώνη. Από άποψη όμως ουσίας, οι εθνικές τους οικονομίες δεν πήραν την ώθηση που θα αντιστοιχούσε στα τεράστια χρηματοοικονομικά «πακέτα».
Στην ουσία αυτό που αμφισβητείται για την ευρωζώνη (και θεριεύει το ακόρεστο κέρδος των κερδοσκόπων για κέρδη σε μια συγκυρία κρίσης) είναι αυτή η ενιαία πολιτική βούληση. Τούτο είναι το στοιχείο που δίνει εκρηκτικά χαρακτηριστικά στην περίφημη «ευρωπαϊκή κρίση χρέους». Κι όχι αυτά καθαυτά τα οικονομικά αποτελέσματα των όποιων αποφάσεων, που ακόμη και αν υπήρχαν θα ενίσχυαν την ανακύκλωση των κεφαλαίων και όχι την πραγματική οικονομία στο βαθμό που σήμερα απαιτείται λόγω κρίσης.
Προς το παρόν η ΕΚΤ με τις αποφάσεις της φρόντισε η ανακύκλωση των κρατικών ομολόγων στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού τραπεζιτικού συστήματος να μην αποδυναμώσει την κεφαλαιακή επάρκεια των ευρωπαϊκών τραπεζών. Αντίθετα, να είναι αυτό μια νέα πηγή κερδοφορίας. Ομως τη λεία λυμαίνονται και άλλες ύαινες…
