Του Δημήτρη Μάνου
Όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα με τον ορυμαγδό των μέτρων εξόντωσης του λαού έχουν θέσει το ζήτημα της λεγόμενης «επιλεκτικής» ή «συντεταγμένης» χρεοκοπίας που θα αγγίζει -όπως λένε- μέχρι το 50% έως και το 60% του ελληνικού δημόσιου χρέους.Ο διεθνής περίγυρος
Η συζήτηση αυτή που διεξάγεται ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές και στις ισχυρές περιφερειακές χώρες (και που δεν περιλαμβάνει στους συζητητές το πολιτικό προσωπικό της χώρας παρά μόνο ως προς το σκέλος της εφαρμογής) είναι στην πραγματικότητα κομμάτι μιας παγκόσμιας αναζήτησης τρόπων δραστικού κουρέματος όχι μόνο του χρέους της ευρωζώνης, αλλά του παγκόσμιου χρέους.
Έχει εκφραστεί πολύ έντονα το τελευταίο διάστημα η ισχυρή πιθανότητα μιας επανάκαμψης κρίσης τύπου 2008, δηλαδή μιας νέας κρίσης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η «μετανάστευση» της κρίσης στα κρατικά χρέη απειλεί τις βάσεις του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και το εκθέτει σε ακόμη μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση καθώς έχουν καταναλωθεί τα «καύσιμα» των κρατικών προϋπολογισμών, ενώ από την άλλη η συγκέντρωση ομολόγων που έχουν χάσει την αξία τους επισωρεύει δίπλα στα άδηλης αξίας τοξικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα της κρίσης του 2007-2008 και άλλα κρατικά «χαρτιά». Είναι χαρακτηριστικό ότι οι οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν τρεις μεγάλες αμερικάνικες τράπεζες (ανάμεσα τους και τη γνωστή City Group), πράγμα που έθεσε σε σοβαρή αμφισβήτηση τη δυνατότητα της κυβέρνησης Ομπάμα να τις στηρίξει σε συνθήκες «έκτακτης ανάγκης». Η FED προώθησε ακόμη την ανεπανάληπτη οδηγία σε όλες τις αμερικάνικες τράπεζες να δίνονται μηδενικά επιτόκια για καταθέσεις άνω των 50.000 δολαρίων!
Ήδη πολλές τράπεζες και στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις θεωρούνται πια κρατικοποιημένες λόγω της αυξημένης συμμετοχής του δημόσιου τομέα (αυτό αφορά και την Ελλάδα ως ένα βαθμό, συνεπώς ας χαίρονται όσοι τη θεωρούν… ιμπεριαλιστική!).
Η επιστροφή του «μετανάστη» της κρίσης στα τραπεζιτικά θυλάκια δεν πρέπει να μας αποκρύπτει ότι η πραγματική του «κοιτίδα» εξακολουθεί να παραμένει το μεγάλο μπλοκάρισμα στην παραγωγή, στην πραγματική οικονομία. Οι προβλέψεις της ομοσπονδιακής αμερικάνικης τράπεζας (FED) για την αμερικάνικη οικονομία είναι πολύ δυσοίωνες καθώς η ανεργία τον Αύγουστο παρέμεινε στο 9,1% (στην πραγματικότητα είναι πολύ μεγαλύτερη). Ενδεικτικό της πολιτικής μετάθεσης του προβλήματος που εξακολουθεί να ζει και βασιλεύει είναι ότι η FED πρόκειται να αγοράσει ως τον Ιούνιο 400 δισ. δολάρια διάρκειας έως και 30 ετών. Αυτό αποκαλείται «διακράτηση του δημόσιου χρέους». Δηλαδή το αμερικάνικο κράτος προαγοράζει ομόλογα που θα λήξουν μακροπρόθεσμα και εγγυάται την εξόφλησή τους και την πιθανή τους μετακύλιση. Το σχέδιο «διακράτησης» θυμίζει σε πολλά το λεγόμενο Οperation Twist που εφαρμόστηκε το 1961 και πιστεύεται ότι θα επιτρέψει στα νοικοκυριά να συνεχίζουν να δανείζονται με φτηνά επιτόκια. Η FED μάλιστα πρόκειται να επανεπενδύσει το ποσό από τα τιτλοποιημένα στεγαστικά δάνεια που λήγουν σε νέους τίτλους ενυπόθηκων δανείων αντί για κρατικά ομόλογα!
Ακριβώς αυτή η διπλή τεχνική ικανότητα -που είναι τελικά πολιτική δυνατότητα- της αμερικάνικης κυβέρνησης μέσω της FED από τη μια να διακρατεί τα εξωτερικά της χρέη, από την άλλη να επανεπενδύει σε μεγαλύτερο εσωτερικό δανεισμό, όσο κι αν αποτελεί, με τη σειρά της ως πολιτική, μια μετάθεση του προβλήματος, δείχνει τι… δεν μπορεί και γιατί δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα στη ευρωζώνη. Όπως έγραψε ο «Ριζοσπάστης», Ευρωπαίος αξιωματούχος δήλωσε κρατώντας την ανωνυμία του ότι «πρέπει να βρούμε έναν μηχανισμό, με τον οποίο θα μπορούμε να μετατρέψουμε ένα ευρώ από τους πόρους του Ταμείου σε πέντε ευρώ, αλλά δεν υπάρχει ακόμη απόφαση πώς θα γίνει αυτό». Πρόκειται για κάτι που επανειλημμένα έχουμε (και όχι πια μόνο εμείς) διατυπώσει, ότι δηλαδή το πρόβλημα χρέους της ευρωζώνης όσο και αν εντάσσεται στη γενική κρίση του συστήματος σχετίζεται με το κεφαλαιώδες πολιτικό πρόβλημα μέσα στην ΕΕ. Με το γεγονός ότι η ΕΕ δεν είναι ένα ενιαίο εθνικά ιμπεριαλιστικό κράτος αλλά ένα πρωτότυπο ιστορικό μόρφωμα που μάλιστα βρίσκεται σε φανερή δυσαναλογία με τα ζητήματα και τα μεγέθη που καλείται να διαχειριστεί. Βέβαια σκεπτόμενοι πιο «πονηρά» θα υποστηρίζαμε ότι το πολιτικό πρόβλημα της ΕΕ που μεταφράζεται ως κρίση δημόσιου χρέους της ευρωζώνης είναι κομμάτι του γενικότερου πολιτικού ζητήματος του κόσμου μας: της αναδιάταξης των γεωπολιτικών δυνάμεων και συσχετισμών με στόχο την ανακατανομή των αγορών και του κόσμου. Με αυτή την έννοια, και παρά την ευρωπαϊκή του διάσταση, έχει περισσότερο διεθνή χαρακτηριστικά αφού οι ιμπεριαλιστικές χώρες της ΕΕ συγκρούονται τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ και της ευρωζώνης για τις σφαίρες επιρροής. Παρατηρούμε την εξαγωγή των αδιεξόδων αυτών στην επέμβαση στη Λιβύη.
Έτσι μπορούμε να αντιληφτούμε πως αν για το ενιαίο εθνικό ιμπεριαλιστικό κράτος των ΗΠΑ η πολιτική απόφαση αύξησης των ορίων του δημόσιου χρέους δίχασε την αμερικάνικη πολιτική τάξη και επέφερε τόσους κλυδωνισμούς, «υποβαθμίσεις», διαφωνίες κ.λπ., πόσο μεγαλύτερης κλίμακας είναι το ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι ιθύνουσες ιμπεριαλιστικές κλίκες της ΕΕ προκειμένου να «κουρέψουν» επιλεκτικά και συντεταγμένα ένα χρέος που κανείς από τους εμπλεκόμενους (πλην έστω των πολιτικών που βρίσκονται σε σύνταξη) δεν αναγνωρίζει τουλάχιστον ως κοινό!
Γιατί είναι αλήθεια, πλήθος οικονομικών αναλυτών το διακηρύττουν κάθε μέρα, πως όχι μόνο το ελληνικό, όχι απλά το χρέος των εξαρτημένων χωρών της ΕΕ, όχι αποκλειστικά το «όλον» δημόσιο χρέος της ευρωζώνης, συνολικά το παγκόσμιο χρέος αποτελεί έναν πνιγηρό βραχνά για την παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία. Καμία οικονομική πολιτική δεν μπορεί να προχωρήσει με τέτοιο βαρίδι.
Ο ευρωπαϊκός ανταγωνισμός.
Αφού λοιπόν τόσο εντός του G7 όσο και εντός της ευρωζώνης διακινήθηκαν σενάρια και μετρήθηκαν εκδοχές μιας εξόδου της χώρας από την ευρωζώνη και ίσως και από την ΕΕ, αφού πραγματοποιήθηκε η σύγκρουση με τον Αμερικάνο υπουργό Οικονομικών στην Πολωνία που ζητούσε «αντιπυρική ζώνη» με ταυτόχρονη «στήριξη» της Ελλάδας (άλλη αντίφαση και αυτή) και αφού του υποδείχτηκε να κοιτά «τα του οίκου του» με την υπενθύμιση πως η κρίση ξεκίνησε από τον αμερικάνικο τραπεζιτικό τομέα, το «σύστημα» οδηγήθηκε τελικά στο συμπέρασμα ότι μια ανεξέλεγκτη ελληνική χρεοκοπία, με εξωτερική στάση πληρωμών, και πιθανή έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, θα επέφερε ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αναταράξεις. Ένα ντόμινο ανεξέλεγκτων εξελίξεων.
Το ερώτημα που τίθεται σε αυτή την περίπτωση έχει να κάνει με την ουσιαστική διάσταση της κρίσης:
Με δεδομένη την οικονομική έκταση, ευρωπαϊκή και παγκόσμια, της ελληνικής οικονομίας -και του χρέους της- κυρίαρχο ρόλο παίζει η πολιτική διάσταση του ζητήματος δηλαδή ο ανταγωνισμός Ευρωπαίων-Αμερικάνων αλλά και των Ευρωπαίων μεταξύ τους για τον έλεγχο των όρων του «κουρέματος»; Ή μήπως το τρέχον οικονομικό ζήτημα δηλαδή ο λόγος της τεράστιας επιμήκυνσης του δημόσιου χρέους της χώρας προς τις ροές τοκοχρεολυσίων κ.λπ. είναι πια τόσο δυσανάλογος που ως κλάσμα συμπιέζει τον… παρανομαστή των ροών; Τίθεται δηλαδή ή όχι το ερώτημα αν είναι ρεαλιστικό να εισπραχτεί το πραγματικά ζεστό χρήμα που παράγει ετήσια η χώρα κι ας είναι χρεωμένη στον αιώνα τον άπαντα; Γιατί, ας μη γελιόμαστε. Γνωρίζουν τα κάθε λογής αρπακτικά πως το χρέος από την άποψη του συνολικού του μεγέθους είναι «μη εξυπηρετήσιμο». Γνωρίζουν επίσης πως «αβγατίστηκε» με τον συνυπολογισμό μελλοντικών δαπανών για κρατικές εγγυήσεις που αφορούσαν στα δάνεια για την ένταξη της δραχμής στο ευρώ που πληρώνονται το 2017! Ή με τον λογιστικό συνυπολογισμό των ελλειμμάτων των ΔΕΚΟ που όμως δεν εισπράττουν από τον κρατικό προϋπολογισμό αλλά από τους πολίτες. Αντιλαμβάνονται πια ότι η «συνταγή» σκοτώνει τον… γάιδαρο, θεριεύοντας τα ελλείμματα.
Ίσως η απάντηση βρίσκεται κάπου ανάμεσα στη σύνθεση αυτών των δύο πλευρών, της γενικότερης πολιτικής και της άμεσα οικονομικής, συνυπολογίζοντας εδώ πως μέσα στο πλαίσιο του αυτοεγκλωβισμού του συστήματος σε ένα αδιέξοδο κάθε ενέργεια ή απόφαση των κυβερνήσεων «πρέπει να δείχνει ότι» η αρπαγή είναι εξασφαλισμένη αλλιώς και το παραμικρό ρήγμα ή αμφισβήτηση μπορεί να κλονίσει την εύθραυστη ψυχολογική ερμηνεία των «αγορών».
Έχουμε δηλαδή μια σύγκρουση εντός της ΕΕ για το ποιος δεν… θα πάρει τα λιγότερα. Δηλαδή η πτώχευση της χώρας και του λαού της, η επιλεκτική ή ελεγχόμενη χρεοκοπία -που στην ουσία έχει ξεκινήσει από την έγκριση του πακέτου των 110 δισ. στων οποίων την έκτη δόση είμαστε όμηροι- αποκτά κατεξοχήν ένα επιμεριστικό χαρακτήρα: πώς θα μοιραστεί το κούρεμα και ποιος θα πάρει τα λιγότερα; Το τελευταίο αποτελεί έναν πραγματικό λόγο πανικού… Η χρεοκοπία εκτός από τον προσδιορισμό της ως ανεξέλεγκτης ή συντεταγμένης στη συγκεκριμένη περίπτωση της ευρωζώνης είναι και «επιμεριστική».
Η αντιπαράθεση αυτή δεν είναι μόνο γενικού οικονομικοπολιτικού χαρακτήρα, αλλά έχει πολύ πολύ υλική βάση. Ας πάρουμε το παράδειγμα των τραπεζών.
Οι γαλλικές τράπεζες έχουν βρεθεί στη δίνη του κυκλώνα αφού είναι οι πλέον εκτεθειμένες στα δημόσια χρέη της ευρωζώνης. Οι γερμανικές τράπεζες έχουν φροντίσει να ανταλλάξουν μεγάλο μέρος των απαιτήσεων που είχαν στο χαρτοφυλάκιό τους με ομόλογα της ΕΚΤ. Αυτό ισχύει σε μικρότερο βαθμό για τις γαλλικές τράπεζες, όμως αυτή τη στιγμή το 40% των ιταλικών ομολόγων βρίσκονται στα χέρια των γαλλικών τραπεζών. Η γαλλική τράπεζα Paribas, που είναι ο μεγαλύτερος δανειστής του Ελληνικού Δημοσίου, είναι η τράπεζα που καταγράφεται ως η τράπεζα με τη μεγαλύτερη έκθεση σε επισφάλειες.
Είναι λοιπόν λογικό η Γερμανία να επιμένει να φορτωθούν οι ιδιώτες ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού δημόσιου χρέους.
Πόσο επιλεκτική και πόσο ελεγχόμενη;
Στην τελευταία σύνοδο του G7 αλλά πολύ περισσότερο στη σύνοδο του ΔΝΤ οι Ευρωπαίοι δέχτηκαν έντονο και στενό «πρέσινγκ» και όχι μόνο από τους Αμερικάνους ότι κάτι πρέπει να κάνουν με το χρέος της ευρωζώνης που «είναι δική τους υπόθεση».
Αρχίζουν μάλιστα να διακινούνται σενάρια και εκδοχές μιας «συντεταγμένης πτώχευσης» εντός της ευρωζώνης. Η γερμανική επιθεώρηση WirtschaftsWoche και η εταιρεία συμβούλων Roland Berger έχουν επί τούτου εκπονήσει μία μείωση του ελληνικού χρέους από τα 140% του ΑΕΠ στο 90% στα πατήματα και στα βήματα του ξεκληρίσματος του δημόσιου πλούτου της πρώην Ανατολικής Γερμανίας και των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης εν γένει. Παράλληλα εξετάζονται οι προϋποθέσεις για την αύξηση του κεφαλαίου του μηχανισμού στήριξης. Όμως εκεί και αν εκδηλώνονται οι αντιθέσεις μεταξύ τους…
Σχέδια μπορεί να υπάρχουν, το ζήτημα είναι σε ποιο βαθμό, με τι κόστος συμβιβασμού και τι όρους μπορεί να υλοποιηθούν. Σε κάθε βήμα ελεγχόμενης χρεοκοπίας τίθεται το ερώτημα ποιος θα έχει τον… έλεγχο.
Πράγμα βέβαια που σημαίνει ότι η συντεταγμένη χρεοκοπία μπορεί να επικαλυφτεί από μια ανεξέλεγκτη διάχυση της κρίσης πριν προλάβει αυτή να πάρει σάρκα και οστά. Όταν μάλιστα για ένα «κούρεμα» της τάξης του 21% έγινε τόσος θόρυβος για τις εμπράγματες και άλλες εγγυήσεις, φτάνοντας στο τέλος του Σεπτέμβρη μέσα από παλινωδίες μετά βίας να έχει συγκεντρωθεί το 85% της ανταλλαγής ομολόγων, μπορεί κανείς να υπολογίσει την ταραχή που θα προκαλέσει ένα κούρεμα της τάξης του 50% ή 60% του χρέους.
Επιπτώσεις
Καταρχάς οι ελληνικές τράπεζες που αντιπαρήλθαν με μια σχετική ευκολία την κρίση του 2008 βρίσκονται σήμερα εκτεθειμένες σε ένα τριπλό πρόβλημα. Αντιμετωπίζουν και πρόβλημα ρευστότητας, καθώς οι κρουνοί της ΕΚΤ έχουν στερεύσει, και πρόβλημα κεφαλαίων, αφού οι διεθνείς χρηματαγορές τις δανείζουν με απαγορευτικά επιτόκια, και πρόβλημα εξυπηρέτησης δανείων, αφού η ύφεση και τα αντιλαϊκά μέτρα που τη μεγαλώνουν μειώνει τις δυνατότητες αποπληρωμής των πάσης φύσεως δανείων. Μια συντεταγμένη -έστω- πτώχευση θα θίξει τις καταθέσεις για χάρη και των οποίων η κυβέρνηση παίρνει υποτίθεται αυτά τα μέτρα; Σίγουρα οι καταθέσεις των εμπορικών τμημάτων των τραπεζών -που σε τελική ανάλυση αφορούν και την πλειοψηφία των μικρομεσαίων στρωμάτων- δεν πρόκειται να μείνουν ανεπηρέαστες. Είτε με τη μορφή των μειωμένων επιτοκίων είτε με τη μορφή κάποιου είδους «διακράτησης» είτε με πιο άγρια μορφή, αν τα πράγματα εκτραχυνθούν. Όμως σε μεγάλο βαθμό αυτές οι καταθέσεις έχουν «σηκωθεί» για να αντιμετωπιστούν άμεσα προβλήματα επιβίωσης.
Το βασικό όμως μήνυμα μιας χρεοκοπίας που… φιλοδοξεί να είναι… συντεταγμένη (για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους) απευθύνεται στον λαό.
Για να δεχτούν οι ιμπεριαλιστές και οι κερδοσκόποι κάθε χρώματος ένα τέτοιο δραστικό κούρεμα και μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον αυτοεγκλωβισμού των παραγόντων της κρίσης, πρέπει να ξεχωρίζει μία «σταθερά»: η αφαίμαξη των εργαζόμενων μαζών σε όρια που δεν έχουν… όριο. Δεν είναι απλά η χώρα μας ένα «πεδίο βολής φτηνό» προς παραδειγματισμό, ένα πείραμα όπως λέγεται. Οι όροι που θα επιβληθούν στη χώρα μας κρίνουν σε μεγάλο βαθμό την αξιοπιστία του «συστήματος». Αποτελούν στην πραγματικότητα το μοναδικό συνεκτικό στοιχείο που ενώνει τους αλληλοσπαρασσόμενους παράγοντες της κρίσης.
Αυτή είναι η βάση του αντιλαϊκού παροξυσμού που διαπερνά τους πραγματικούς και εικονικούς κυβερνώντες του τόπου.
Το φλερτ με την εσωτερική υποτίμηση αποκτά μάλιστα και μια ακόμα διάσταση. Όπως έγραψαν οι γερμανικοί Financial Times, στο βαθμό που μέχρι το τέλος του Δεκέμβρη δεν λήγουν ελληνικά ομόλογα μια «εσωτερική χρεοκοπία» και «εσωτερική στάση πληρωμών» του ελληνικού κράτους που θα προκληθεί από τη μη καταβολή της δόσης μπορεί να αποτελέσει έναν πολύ σοβαρό παράγοντα εκβιασμού για να ακολουθηθούν «τα συμφωνηθέντα». Πολλοί λοιπόν οι επιθετικοί προσδιορισμοί της χρεοκοπίας.
Γεγονός είναι βέβαια πως όλοι αυτοί οι σχεδιασμοί εκπονούνται στη βάση της απουσίας του λαϊκού παράγοντα από τα «δρώμενα». Είναι πολύ πρόσφατη στις μνήμες η προθυμία με την οποία το ΔΝΤ ήταν έτοιμο να εκταμιεύσει τη δόση του Ιουνίου μπροστά στην απειλή μιας λαϊκής πλημμυρίδας μετά τη συγκέντρωση εκατοντάδων χιλιάδων λαού, τη δεύτερη Κυριακή του Ιούνη, στο Σύνταγμα. Δείγμα βέβαια και προς τα πού πρέπει να οδηγηθούν οι απαντήσεις της λαϊκής πλευράς.
