Του Τάσου Σαπουνά
Με αφορμή, λοιπόν, την ανάληψη υπερεξουσιών από τον πρόεδρο Μόρσι, ένας αρκετά ετερόκλητος συνασπισμός από όλες τις σημαντικές αντιπολιτευόμενες ομάδες, από τον γνωστό (από την επιτροπή ατομικής ενέργειας) φιλοδυτικό Μπάραντεϊ, έως σοσιαλδημοκρατικές ή και διαφορετικής απόχρωσης αριστερές δυνάμεις, αρκετές από τις οποίες συμμετείχαν και συνέβαλαν στην αιγυπτιακή εξέγερση, κάλεσαν και πρωτοστάτησαν σε μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Έφτασαν να πολιορκούν τη βουλή και το προεδρικό μέγαρο ενώ συγκρούστηκαν σε αρκετές των περιπτώσεων με την αστυνομία που προσπαθούσε βίαια να τους διαλύσει. Όλες οι ομάδες, παρά τη διαφορετική τους οπτική, συγκλίνουν στο γεγονός πως με το προεδρικό αυτό διάταγμα ο Μόρσι μετατρέπεται σε έναν νέο Μουμπάρακ, απειλεί τον αιγυπτιακό λαό με μια νέα περίοδο απαγόρευσης στοιχειωδών δημοκρατικών ελευθεριών. Ταυτόχρονα και προς ενίσχυση των επιχειρημάτων τους, η Μουσουλμανική Αδελφότητα, της οποία ηγείται ο πρόεδρος Μόρσι, ενσωμάτωσε στο νέο προτεινόμενο από αυτήν σύνταγμα διατάξεις αντιδημοκρατικές (όπως αυτή που αναιρεί το δικαίωμα στην ανεξιθρησκεία που υπήρχε -έστω τυπικά- στο προηγούμενο) και παράλληλα διατήρησε τη Σαρία (ισλαμικό νόμο) ως πηγή κάθε νόμου. Από αυτή την άποψη, οι εκατοντάδες χιλιάδες λαού που βγαίνουν ξανά όχι μόνο στην ιστορική πλατεία Ταχρίρ αλλά και στις πλατείες όλων των μεγάλων αιγυπτιακών πόλεων εφορμούν από το γεγονός των ανεκπλήρωτων στόχων της προπέρσινης εξέγερσης. Πιστοποιούν πως μέσα στην αιγυπτιακή κοινωνία η εξέγερση έχει χαράξει βαθιά διαχωριστική γραμμή με το παρελθόν. Πως ακόμα και με δεδομένο, πια, το γεγονός πως αυτή δεν μπόρεσε να περάσει σε μια νέα ποιότητα (κάτι για το οποίο απαιτούνταν πολλά πράγματα, κυρίως υποκειμενικά), εν τούτοις διαμόρφωσε ένα σημαντικά ευνοϊκό έδαφος για την άνθιση αριστερών αντιλήψεων και πρακτικών.
Ωστόσο, αυτή είναι η μία όψη των πραγμάτων ή, για να το πούμε αλλιώς, η μία αντίθεση που εξελίσσεται εδώ και καιρό μέσα στην αιγυπτιακή κοινωνία. Ανάμεσα σ’ αυτούς που, χωρίς να έχουν πρωτοστατήσει στην εξέγερση, αποδείχτηκαν ικανοί πολιτικά (στη βάση του τι είχαν διαμορφώσει από τα πριν) να ενσωματώσουν τον κυματισμό της εξέγερσης και να χρησιμοποιήσουν την ενέργειά της ώστε να επικυρώσουν και κοινοβουλευτικά την εδώ και χρόνια, όπως φαίνεται, ανάδειξή τους σε πρώτη δύναμη στην αιγυπτιακή κοινωνία (με καταθλιπτική υπεροχή στην ύπαιθρο και σημαντική στις πόλεις). Και σε εκείνες τις σημαντικές μερίδες του αιγυπτιακού λαού που είναι συγκεντρωμένες στις πόλεις, που πρωτοστάτησαν στην εξέγερση και συνεχίζουν να προσβλέπουν σε ένα προχώρημα της εξεγερσιακής διαδικασίας (κάτι που εμπεριέχει και προϋποθέτει, σε ένα βαθμό, και ταξική αντίληψη). Επιπλέον σημαντικό στοιχείο που μετράει στην κίνηση των μαζών είναι πως η κοινωνικοοικονομική κατάσταση έχει μείνει στάσιμη, αν δεν έχει επιδεινωθεί, για τους εργαζόμενους πληθυσμούς των μεγάλων πόλεων.
Επισημαίνουμε το παραπάνω, διότι υπάρχει και η άλλη αντίθεση, αυτή που αντανακλάται μεταξύ προέδρου-κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τη μια και των στηριγμάτων του παλαιού καθεστώτος στους κρατικούς μηχανισμούς (δικαστές, στρατό κ.λπ.) από την άλλη. Μάλιστα, τα στηρίγματα του παλαιού καθεστώτος συνέχιζαν να συμπεριφέρονται προκλητικά. Λίγους μήνες πριν, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, που αποτελείται από ανώτατους δικαστές του καθεστώτος Μουμπάρακ, διέλυσε την εκλεγμένη βουλή με γελοίες αιτιάσεις αλλά με πραγματική αιτία την πλειοψηφία που διέθεταν σ’ αυτήν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι (ή Μουσουλμανική Αδελφότητα) καθώς και τη Συντακτική Συνέλευση που επεξεργαζόταν το νέο σύνταγμα, για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Το ίδιο δικαστήριο είχε επίσης ακυρώσει την απόλυση του γενικού εισαγγελέα που είχε επιτρέψει να μην τιμωρηθεί κανείς για τη δολοφονία 800 πολιτών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Μάλιστα, ένας από τους λόγους που επικαλείται η κυβερνητική πλευρά σχετικά με το διάταγμα που δίνει υπερεξουσίες στον Μόρσι είναι και το γεγονός πως στις 2 Δεκεμβρίου ήταν η μέρα που το Ανώτατο Δικαστήριο θα εξέταζε τη νομιμότητα και τη δεύτερης Συντακτικής Συνέλευσης και θα τη διέλυε πριν προλάβει να πάρει αποφάσεις για το νέο σύνταγμα. Και δεν φαίνεται να έχει απόλυτα άδικο. Όταν με τα γεγονότα στη χερσόνησο του Σινά ο Μόρσι αισθάνθηκε ότι του δίνεται μια ευκαιρία, καθαίρεσε μ’ αφορμή το γεγονός αυτό ένα σημαντικό μέρος της στρατιωτικής ηγεσίας που αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από ανθρώπους του παλαιού καθεστώτος. Έτσι και τώρα, η επιτυχής έκβαση του μεσολαβητικού ρόλου που ανέλαβε (σε συνεννόηση με τις ΗΠΑ) μεταξύ Ισραήλ-Παλαιστινίων και η συμφωνία της 21ης Νοεμβρίου που υπογράφτηκε στο Κάιρο θεωρήθηκαν από τον Μόρσι σαν κατάλληλη ευκαιρία να ελέγξει ένα ακόμη τμήμα του κρατικού μηχανισμού (δικαστές) αλλά και για να βάλει τη σφραγίδα της άποψης των Αδελφών Μουσουλμάνων στο νέο σύνταγμα. Μόνο που υποτίμησε αυτό που και ο ίδιος είχε αναφέρει λίγες μέρες πριν και με αφορμή το Ισραήλ, πως «η Αίγυπτος του σήμερα δεν είναι η Αίγυπτος του χθες». Σ’ αυτό το σημείο είναι που θέλουμε, ολοκληρώνοντας, να κάνουμε ορισμένες επισημάνσεις ακόμα, που εκ των πραγμάτων ανοίγουν ορισμένα ζητήματα προς διερεύνηση.
Είναι φανερό πως με βάση τα προηγούμενα, την αιγυπτιακή κοινωνία τη διατρέχει από πάνω έως κάτω ένα ισχυρό κύμα ρευστότητας και «επαναδιατύπωσης» όλων των μέχρι πριν λίγο «σταθερών». Κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις επιχειρούν να τοποθετηθούν και να τοποθετήσουν τον εαυτό τους σε μια νέα κατάσταση. Σε μια χώρα με μεγάλο ειδικό βάρος στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο, που επηρεάζει τις κινήσεις και τις συμπεριφορές όλων των παικτών της περιοχής συμπεριλαμβανομένου και του Ισραήλ. Μια χώρα που ο προσανατολισμός της κάθε άλλο παρά αμελητέος είναι για όποιον ιμπεριαλιστή θέλει να παρεμβαίνει με αξιώσεις στην περιοχή. Έτσι, από την ίδια τη φύση των εξελίξεων και αυτών που διακυβεύονται, η κυρίαρχη για τη χώρα αυτή αντίθεση μεταξύ ιμπεριαλισμού-λαού εκφράζεται «κομματιασμένη» ή και διαστρεβλωμένη. Έτσι τη βρίσκουμε μέσα και στην αντίθεση των προοδευτικών κομματιών της αιγυπτιακής κοινωνίας με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους αλλά και μέσα στην ευρύτερη αντίθεση της αιγυπτιακής κοινωνίας (μαζί και των Αδελφών Μουσουλμάνων) με το παλιό καθεστώς. Γι αυτό και δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει η διασταύρωση και η περιπλοκή των αντιθέσεων. Ή η προσπάθεια χρησιμοποίησης, την οποία αναφέρουμε εδώ σαν αίσθηση μέσα από αυτά που διαβάζουμε και χωρίς άλλα πιο συγκεκριμένα στοιχεία, των μεγάλων διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης από τις δυνάμεις του παλαιού καθεστώτος, για να προωθηθεί ένα συνολικό πισωγύρισμα (πράγμα όμως που δεν θα είναι καθόλου εύκολο και αναίμακτο). Φυσικά να πούμε και το εξής: δεν τα επισημαίνουμε αυτά για να καταδικάσουμε αφ' υψηλού την κίνηση των μαζών που βλέπουν -και σωστά- αυτά για τα οποία πάλεψαν να παραμένουν ανεκπλήρωτα, αλλά για να υπογραμμίσουμε την πολυπλοκότητα της κατάστασης έτσι όπως αυτή εξελίσσεται. Άλλα και για να τονίσουμε πως το τι θα γίνει από δω και πέρα δεν είναι από αυτά που μπορούν να εκτιμηθούν έστω και με σχετική σιγουριά.
