70 χρόνια Η νίκη στο Στάλινγκραντ, αρχή της συντριβής του ναζισμού

Στα μέσα του 1942, ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου βρίσκεται υπό την κατοχή των ναζιστικών στρατευμάτων. Ένα χρόνο πριν, τον Ιούνη του 1941, είχε ξεκινήσει η επίθεση της Γερμανίας στη Σοβιετική Ενωση (ΣΕ). Παρά την αντίσταση των Σοβιετικών, η Γερμανία μέσα σε λίγες βδομάδες θα καταλάβει 1 εκατομμύριο τετρ. χλμ. σοβιετικού εδάφους, φτάνοντας μέχρι το Λένινγκραντ και τη Μόσχα.
Σχεδόν αμέσως με την επίθεση των ναζί στην πρώτη σοσιαλιστική χώρα, η σοβιετική ηγεσία ζητά από τους Δυτικούς το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου απέναντι στη Γερμανία, κάτι που αρνούνται επίμονα οι Δυτικοί. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Τρούμαν για τη στάση των ΗΠΑ: «Αν δούμε ότι η Γερμανία κερδίζει τον πόλεμο οφείλουμε να βοηθήσουμε τη Ρωσία. Κι αν τον κερδίζει η Ρωσία οφείλουμε να βοηθήσουμε τη Γερμανία και με τον τρόπο αυτό ας τους αφήσουμε να σκοτώσουν όσο μπορούν περισσότερους… (Τάιμς της Νέας Υόρκης, 24 Ιουλίου 1941. Το απόσπασμα είναι παρμένο από το βιβλίο του Ντ. Χόροβιτς «Από τη Γιάλτα στο Βιετνάμ», σελ. 87)

Η άμυνα του Στάλινγκραντ
Το Νοέμβρη του 1941 θα σημειωθεί η πρώτη μεγάλη νίκη των Σοβιετικών κατά των Γερμανών, 25 χιλιόμετρα έξω απ’ τη Μόσχα. Αυτό ήταν και η αιτία αλλαγής κατεύθυνσης της γερμανικής επίθεσης (νότια) προς την Κριμαία και τον Καύκασο για να βρουν διέξοδο προς την ανατολή. Στόχος τους, σύμφωνα με την περίφημη διαταγή Νο 41 ήταν η συντριβή των Σοβιετικών, η κατάληψη των πετρελαιοφόρων περιοχών του Καυκάσου αλλά και η βιομηχανική περιοχή του Ντον και του Βόλγα. Βέβαια μια νίκη των Γερμανών θα είχε συνέπειες για τις γενικότερες συμμαχίες και θα ήταν καθοριστική για την έκβαση του πολέμου. Η Τουρκία για παράδειγμα δεν θα είχε ενδοιασμούς να συμμαχήσει με τη Γερμανία αλλά και η Ιαπωνία θα επιχειρούσε αμέσως στην ανατολή εναντίον της ΣΕ. Ο δρόμος προς τις περιοχές της ανατολής θα ήταν πλέον ανοιχτός για τις δυνάμεις του Άξονα και η κυριαρχία των ναζί σε Ευρώπη και Ασία θα ήταν σίγουρη. Τέλος οι μεγάλες πλουτοπαραγωγικές πηγές της περιοχής του Καυκάσου θα τροφοδοτούσαν την πολεμική μηχανή του Χίτλερ και θα του έδιναν τη δυνατότητα να στρέψει τις δυνάμεις του και προς τα δυτικά με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία.
Ετσι στα 1942, στο βορρά, το Λένινγκραντ βρίσκεται υπό πολιορκία και στο νότο, τα ναζιστικά στρατεύματα αφού ανακόπηκαν στην περιοχή του Βορονέζ, επιτίθενται νοτιότερα, στο Στάλινγκραντ. Στα μέσα του Ιούλη βρίσκονται έξω από την πόλη και ο Κόκκινος Στρατός μαζί με χιλιάδες πολιτών ξεκινά την υπεράσπισή της.
Η σημασία της πόλης του Βόλγα ήταν τεράστια. Ακόμα και στην περίπτωση που απέφευγαν την κατάληψή της οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να προχωρήσουν προς τον Καύκασο με σιγουριά γιατί πάντα υπήρχε ο κίνδυνος έναρξης επιθέσεων στα νώτα τους από τα σοβιετικά στρατεύματα της πόλης.
Είναι περιττό να αναφερθούμε στο συσχετισμό δύναμης που ήταν συντριπτικός υπέρ των Γερμανών στην αρχή της επίθεσης. Είχαν καταλάβει σχεδόν όλη την Ευρώπη, είχαν χιλιάδες παραγωγικές εγκαταστάσεις και εργάτες από τις κατεχόμενες περιοχές που δούλευαν για τη στρατιωτική τους μηχανή και έναν τεράστιο στρατό σχεδόν 200 μεραρχιών (γερμανικών ή των συμμάχων τους) που έριξαν πάνω στη ΣΕ.
Σε όλη της διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1942 οι Σοβιετικοί αμύνονται. Μάλιστα προς το τέλος του Αυγούστου θα γίνει μια σφοδρή αεροπορική επίθεση στην πόλη από εκατοντάδες γερμανικά αεροπλάνα που θα σκοτώσουν 40.000 Σοβιετικούς στρατιώτες και πολίτες. Όλη σχεδόν η πόλη μετατρέπεται σε ερείπια. Από το Σεπτέμβρη και μετά οι Γερμανοί εισέρχονται μέσα στην πόλη όπου και πλέον γίνονται σφοδρές μάχες σώμα με σώμα, από κτίριο σε κτίριο, με συνεχείς καταλήψεις και ανακαταλήψεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι το καθημερινό προχώρημα ή υποχώρηση του μετώπου ήταν μόλις λίγα μέτρα. Ο λόφος Μαμάγιεφ άλλαξε χέρια οκτώ φορές και ο σιδηροδρομικός σταθμός δεκαπέντε.
Παρά το γεγονός ότι ένας ολόκληρος λαός πλήρωνε καθημερινά βαρύ φόρο αίματος στην προσπάθειά του να ανακόψει τις φασιστικές ορδές του Γ’ Ράιχ, οι Δυτικές δυνάμεις (Μ. Βρετανία, ΗΠΑ) αρνήθηκαν να ανοίξουν το δεύτερο μέτωπο που ζητούσε επίμονα η ΣΕ και θα λειτουργούσε καταλυτικά στην έκβαση του πολέμου. Το μόνο που έκαναν οι Δυτικοί ήταν άνοιγμα μετώπου στην …Αφρική, αρκετά μακριά από το επίκεντρο των μαχών. Μάλιστα ο ίδιος ο Τσόρτσιλ παραδέχεται ότι οι Δυτικοί «αψιμαχούσαν» με 6 μόνο γερμανικές μεραρχίες την ίδια στιγμή που οι Σοβιετικοί αντιμετώπιζαν τουλάχιστον 180.

Η επίθεση των Σοβιετικών
Τότε ήταν που ο Στάλιν μαζί με τους στρατηγούς τού Στάλινγκραντ, Ζούκοφ και Βασιλιέφσκι σχεδιάζουν την επιχείρηση «Ουράν». Στόχος είναι η αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού και η περικύκλωση των γερμανικών στρατευμάτων. «Το σχέδιο αυτό στηρίχθηκε σε μια τολμηρή ιδέα: …να κυκλωθεί και να εκμηδενιστεί το μεγάλο συγκρότημα των γερμανοφασιστικών στρατευμάτων στο χώρο ανάμεσα στο Βόλγα και στον Ντον και να δημιουργηθούν συνθήκες για να περάσουν οι σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις σε γενική στρατηγική επίθεση…» («Παγκόσμια ιστορία», σελ. 290) «Μια σειρά πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες συνηγορούσαν για τη σκοπιμότητα να καταφερθεί το χτύπημα εδώ. Η αποφασιστική συντριβή του αντιπάλου στο νότο θα προκαλούσε την οριστική κατάρρευση των σχεδίων του που στηρίζονταν στην προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων ως την Υπερκαυκασία και στην εμπλοκή της Τουρκίας στον πόλεμο εναντίον της ΣΕ. Αν πετυχαίνονταν μεγάλα στρατιωτικά αποτελέσματα στο νότο …θα παραμερίζονταν ο εχθρικός κίνδυνος για τις πετρελαιοπηγές της Υπερκαυκασίας και για τις γραμμές επικοινωνίας με τους συμμάχους μέσω του Ιράν και του Περσικού κόλπου» («Παγκόσμια ιστορία», σελ. 289-290). Το σχέδιο αρχίζει να υλοποιείται στα μέσα Νοέμβρη του 1942 οπότε και άρχισε η αντεπίθεση των Σοβιετικών.
Μέχρι τις αρχές Γενάρη του 1943 ο στόχος είχε επιτευχθεί. Σε ένα μέτωπο 50 χιλιομέτρων ο σοβιετικός στρατός θα καταφέρει να αποτρέψει τον ανεφοδιασμό των Γερμανών (ακόμα και από τον αέρα) και να κυκλώσει τα ναζιστικά στρατεύματα. Στις 8 Γενάρη του 1943 επιδίδεται τελεσίγραφο από τη μεριά των σοβιετικών για παράδοση, με εγγυήσεις για τη ζωή των στρατιωτών και των αξιωματικών και για ασφαλή επιστροφή στην πατρίδα τους μετά το τέλος του πολέμου ή όπου αλλού επιθυμούσαν.
Η γερμανική ηγεσία όμως θα απορρίψει το τελεσίγραφο, αν και ο στρατάρχης Πάουλους ζήτησε άδεια από το Χίτλερ για παράδοση. Η απάντηση των Σοβιετικών ήταν κεραυνοβόλα. Μέχρι τις 2 Φλεβάρη η «αήττητη» στρατιά του Πάουλους είχε συντριβεί. Μετά από μισό χρόνο ηρωικής αντίστασης, η μάχη του Στάλινγκραντ είχε κερδηθεί από τους υπερασπιστές της πατρίδας τους. Σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν πάνω από 250.000 Γερμανοί στρατιώτες. Από τη μεριά των Σοβιετικών το κόστος ήταν πολλαπλάσιο. Μισό εκατομμύριο στρατού και πολιτών έδωσαν τη ζωή τους στην άμυνα της πόλης.

Η σημασία της νίκης
Η νίκη στο Στάλινγκραντ άλλαξε ουσιαστικά τη ροή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τη στιγμή εκείνη και έπειτα ξεκινά μια τιτάνια αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού που μέσα από μια σειρά μάχες κατέληξε στη λήξη του πολέμου, τη συντριβή των ναζί και την απελευθέρωση των κατεχομένων περιοχών της Ευρώπης. Ταυτόχρονα τεράστια ήταν και η σημασία της και για τα παρτιζάνικα τμήματα που δρούσαν στις περιοχές αυτές ώστε να εκδιώξουν από τις πατρίδες τους κατακτητές (Ελλάδα, κ.α.). Αντίθετα στο στρατόπεδο του Άξονα η νίκη του Στάλινγκραντ και του Κουρσκ το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου επέφερε τη ρήξη. Η απόβαση των Δυτικών στην Ιταλία δεν αντιμετώπισε καμία αντίσταση με αποτέλεσμα τη γρήγορη συνθηκολόγηση της χώρας.
«Η ήττα του Στάλινγκραντ - γράφει ο Γερμανός αντιστράτηγος Βέστφαλ- προξένησε τη φρίκη τόσο στο γερμανικό λαό, όσο και στο στρατό τους. Ποτέ νωρίτερα, σ’ όλη την ιστορία της Γερμανίας, δεν υπήρξε περίπτωση τόσο φοβερής καταστροφής τέτοιου αριθμού στρατευμάτων» (Ζούκοφ, «Απομνημονεύματα» τ. 3, σελ 701). Ο ίδιος ο Ζούκοφ εκτιμούσε πως «Η νίκη των στρατευμάτων μας στο Στάλινγκραντ αποτέλεσε την αρχή της ριζικής καμπής του πολέμου υπέρ της ΕΣΣΔ και την αρχή του διωξίματος των εχθρικών στρατευμάτων από το έδαφός μας. Ηταν μια πολυπόθητη και χαρμόσυνη νίκη, όχι μόνο για τα στρατεύματα που πήραν άμεσα μέρος στη συντριβή του εχθρού, αλλά και για ολόκληρο το σοβιετικό λαό…» (Ζούκοφ, σελ 699-700).

Βιβλιογραφία
1. David Horovitz «Από τη Γιάλτα στο Βιετνάμ» εκδ. ΚΑΛΒΟΣ
2. Γκ. Ζούκοφ, «Απομνημονεύματα», τ. 3, εκδ. Φέξη
3. «Παγκόσμια ιστορία» Ακαδημία Επιστημών Σοβιετικής Ένωσης, τ. Ι1-Ι2, εκδ. Μέλισσα
4. William Shirer, «Η άνοδος και η πτώσις του Γ’ Ράιχ», τ. 3, εκδ. Αρσενίδη
5. Loui Aragon, «Ιστορία της Σοβιετικής Ενώσεως 1917-1960» τ. Β, εκδ. Φυτράκη
6. Jaen Elleinstein, «Ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης» τ. Β, εκδ. Θεμέλιο
7. Ρ. Καρτιέ, «Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», τ. Β, εκδ. Πάπυρος - Λαρούς
8. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Διεθνής Συντακτική Επιτροπή, εκδ. Σύγχ. Εποχή
9. Ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος, Ομάδα συγγραφέων, εκδ. Σύγχ. Εποχή