Το σχολείο στην εποχή της βαρβαρότητας Εκπαιδευτικός και εργασιακός «καιάδας»

Αποτελεί κοινή διαπίστωση του τελευταίου διαστήματος, για όσους τουλάχιστον έχουν κάποια σχέση με το μαθητικό δυναμικό της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ότι ένα μεγάλο τμήμα του είναι αποστασιοποιημένο και αποξενωμένο από την εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχουν και διαδίδονται πολλές εκφράσεις που προσπαθούν να αποτυπώσουν αυτό το ζήτημα. «Οι περισσότεροι μαθητές δεν νοιάζονται, είναι αδιάφοροι, για το μάθημα. Είναι στον κόσμο τους και δεν προσέχουν την ώρα του μαθήματος. Οι σημερινοί μαθητές δεν έχουν στόχους» και άλλες ανάλογες. Συγκεκριμένες εκδηλώσεις του ζητήματος αυτού αποτελούν η χαμηλή σχολική επίδοση, η διευρυνόμενη σχολική αποτυχία.
Τέτοια φαινόμενα, βέβαια, δεν είναι καινούρια, καθώς ανάλογες παρατηρήσεις γίνονταν τουλάχιστον δέκα με δεκαπέντε χρόνια πριν. Το σημαντικό είναι ότι η «αδιαφορία» των μαθητών για το σχολείο έχει πάρει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις και εκδηλώνεται πολύ πιο έντονα σε σχέση με το παρελθόν.
Το ζητούμενο δεν είναι μια στατική-φωτογραφική αποτύπωση της κατάστασης αλλά μια ερμηνεία και εξήγησή της σ’ ένα πρώτο επίπεδο και φυσικά το σπουδαιότερο, η αξιοποίηση των όποιων συμπερασμάτων στη βάση της υπεράσπισης και της διεύρυνσης του δικαιώματος των μαθητών και κυριότερα του λαού στην εκπαίδευση…
Γιατί λοιπόν, ολοένα και περισσότεροι μαθητές «αδιαφορούν» για το σχολείο; Ποια είναι η αιτία ή οι αιτίες αυτής της μαζικής μαθητικής συμπεριφοράς; Απ’ την άλλη μεριά, είναι σωστό να μιλάμε για αδιαφορία και να σταματάμε τη συζήτηση εκεί; Μήπως χρειάζονται και άλλοι προσδιορισμοί; Οι μαθητές «αδιαφορούν» για το σχολείο ή το σημερινό σχολείο (και γενικότερα η πολιτική που ασκείται από το σύστημα) δεν τους χωρά, γίνεται ολοένα και πιο αφιλόξενο για τα παιδιά από τα λαϊκά στρώματα; Το ερώτημα δεν είναι, νομίζουμε, ακαδημαϊκό.
Αν είναι αλήθεια, ότι η τοποθέτηση ενός ερωτήματος-προβλήματος είναι πολύ σημαντική για την επίλυσή του, τότε δεν έχει μικρή σημασία, ίσα-ίσα το αντίθετο, να προσδιορίσουμε τον υπεύθυνο αυτής της κατάστασης. Η δική μας τοποθέτηση είναι ξεκάθαρη. Οι μαθητές δεν αδιαφορούν γενικά για το σχολείο. το σχολείο γίνεται πολύ πιο ταξικό και αφιλόξενο για τους μαθητές από τα λαϊκά στρώματα, που εσωτερικεύουν, ελλείψει κινήματος, αυτήν την απόρριψη η οποία τελικά παρουσιάζεται ως αδιαφορία…

Το «ένδοξο» μακρινό παρελθόν
Φαντάζουν και είναι πολύ μακρινά τα χρόνια που το σχολείο, η εκπαίδευση και ιδιαίτερα η δευτεροβάθμια βαθμίδα της απολάμβανε την «εκτίμηση» μαθητών και γονιών. Φυσικά και τότε η εκπαίδευση δεν έπαψε να είναι ταξική, ούτε ίσως ήταν ό,τι πιο ευχάριστο για τους μαθητές και τις μαθήτριες. Ωστόσο, το Γυμνάσιο, το Λύκειο σε συνάρτηση με την προοπτική εισόδου σε μια σχολή των ΑΕΙ ή των ΤΕΙ αποτελούσε πόλο έλξης για τη μεγάλη πλειονότητα του λαού και των παιδιών του, καθώς εξασφάλιζε επαγγελματικές προοπτικές. Και τότε, όπως και πάντα, η εκπαίδευση δεν εξασφάλιζε τις θέσεις εργασίας αλλά προσπαθούσε να προσαρμοστεί στα τότε δεδομένα και ανάγκες του συστήματος.
Έτσι, μεταπολιτευτικά κυρίως, οι διευρυμένες φιλοδοξίες της ντόπιας αστικής τάξης για μπίζνες και προοπτικές στον ευρύτερο χώρο (πάντα βέβαια στο πλαίσιο της εξάρτησης…) και η συνακόλουθη αναγκαιότητα υποστήριξης αυτών των φιλοδοξιών με ανάλογο στελεχικό και όχι μόνο δυναμικό. η πίεση της αριστεράς που διεκδικούσε την διεύρυνση του δικαιώματος στη μόρφωση. η επιλογή του συστήματος να διευρύνει τη βάση στήριξής του δίνοντας χώρο και ρόλο στα μικρά και μικρομεσαία αστικά στρώματα, όλοι αυτοί ήταν σημαντικοί παράγοντες που προσδιόριζαν την εκπαίδευση ως βασικό φορέα της λεγόμενης «κοινωνικής κινητικότητας», δηλαδή της ανέλιξης μέσω της απόκτησης πτυχίου και της εξάσκησης ανάλογου επαγγέλματος.

Η βάρβαρη επίθεση του συστήματος και τα νέα «δεδομένα»
Στο σήμερα η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Κουτσουρεμένες οι φιλοδοξίες της αστικής τάξης της χώρας, που προσπαθεί να περισώσει όσα περισσότερα από το «έχειν» και το τομάρι της σ’ ένα περιβάλλον κρίσης και έντονου ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, που την αφορά και την ίδια ως …λεία. Σφοδρή η επίθεση στα μικρομεσαία στρώματα (η εργατική τάξη έχει γνωρίσει χρόνια πριν το πραγματικό πρόσωπο του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού…), επειδή απαλλαγμένη η αστική τάξη από τις «ενοχλήσεις» τις κινηματικές δεν αναζητά τα μικροαστικά μαξιλάρια απορρόφησης της κοινωνικής έντασης και κυρίως επειδή το αδηφάγο κεφάλαιο ξένο και ντόπιο θέλει να διευρύνει το πεδίο κερδοφορίας του εκκαθαρίζοντας μια σειρά χώρους, που αφήνονταν ένα προηγούμενο διάστημα να κερδίζουν κάτι (λιγότερο ή περισσότερο) και αυτοί.
Σ’ αυτό το γενικό φόντο, εκδηλώνεται η μαζική απαξίωση μαθητών προς το σχολείο, το Γυμνάσιο και το Λύκειο.
Η εκτεταμένη ανεργία που έχει «πιάσει» εφιαλτικά νούμερα στον ιδιωτικό τομέα, οι απολύσεις στο Δημόσιο, άμεσες και έμμεσες, που ήδη έχουν ξεκινήσει και προετοιμάζεται να επεκταθούν σήμερα με τις απαιτήσεις της Τρόικας, η καταβύθιση στην ανεργία επαγγελματικών ομάδων που κάποτε έχαιραν εκτίμησης (δικηγόροι, μηχανικοί…), η τεράστια ανεργία ιδιαίτερα των νέων, πτυχιούχων και μη, επηρεάζει άμεσα τη σκέψη, τη στάση και την συμπεριφορά των περισσότερων μαθητών.
Με κλειστές τις πόρτες έστω και μιας στοιχειώδους επαγγελματικής προοπτικής, απομυθοποιούν, αδιαφορούν, απαξιώνουν και το σχολείο που δεν μπορεί να τους «βοηθήσει» πια να βρουν έστω μια δουλειά.
Η «αντίστροφη» κοινωνική κινητικότητα (και όχι μόνο βέβαια) που επιβάλλεται από το σύστημα παρασέρνει στην καθοδική πορεία της και το σχολείο.
Βέβαια η κατάσταση αυτή δεν εκλαμβάνεται από τους μαθητές και τους γονείς τους μόνο ως ένα κλίμα που επιβάλλεται, αλλα και ως μηνύματα από την «αγορά εργασίας», που γίνονται αντιληπτά και τους επηρεάζουν, με αποτέλεσμα να φέρονται απαξιωτικά προς το σχολείο.
Διευρύνονται συνεχώς οι μαθητές που ζουν σε οικογένειες που δεν μπορούν να τα στηρίξουν έστω και σε μια στοιχειώδη εκπαιδευτική πορεία. Αν κανείς σκεφτεί τα σοβαρότατα προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες, χωρίς φαγητό, νερό και ρεύμα, μέσα στην παγωνιά μπορεί να κατανοήσει, ότι αυτές οι συνθήκες δεν ευνοούν ούτε το ενδιαφέρον για το σχολείο, ούτε τη σχολική προσπάθεια και επίδοση.
Πολύ περισσότερο, μάλιστα, που πληθαίνουν οι μαθητές που το «σκάνε» από το σχολείο για να βρουν κανένα μεροκάματο ή παρακολουθούν τα μαθήματα και τις υπόλοιπες ώρες (απογευματινές ή βραδινές) εργάζονται σε μεσαιωνικές συνθήκες. Πολύ πιο συχνά πια ακούγεται, πως από μια ολόκληρη οικογένεια ο μόνος που «απασχολείται» είναι ο 14χρονος ή 16χρονος!
Η εκτεταμένη φτωχοποίηση και εξαθλίωση, το «καθεστώς» κοινωνικής ερήμωσης, που επιβάλλει το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα και στη χώρα μας λειτουργεί ως ένα πρώτης τάξεως ταξικό φίλτρο, όταν δεν οδηγεί στην άμεση απόρριψη των μαθητών από την εκπαίδευση (κατάσταση υπαρκτή με ανοδικές τάσεις), προκαλεί τέτοιες συνθήκες ώστε ένα μεγάλο μέρος της μαθητικής νεολαίας να μην μπορεί να παρακολουθήσει «κανονικά» τα μαθήματα, να αδιαφορεί, σε συνδυασμό βέβαια με τις ερμητικά κλειστές επαγγελματικές προοπτικές.
Ωστόσο, το σύστημα δεν αρκείται σ’ αυτό. Με την πολιτική του μεθοδικά κατασκευάζει και άλλα φίλτρα, στήνει και άλλα εμπόδια στην εκπαιδευτική πορεία της μαθητική νεολαίας.
Με τις συγχωνεύσεις-καταργήσεις σχολικών μονάδων γίνεται ακόμα πιο δύσκολη η πρόσβαση στο σχολείο, ιδιαίτερα για τα παιδιά λαϊκών οικογενειών με «επιβαρυμένη» ήδη την οικονομική κατάσταση. Ταυτόχρονα, «μπουκώνουν» τα τμήματα με πολλούς μαθητές (28-30) γεγονός που από μόνο του πλήττει τους πιο αδύναμους μαθητές, ενισχύοντας την «αδιαφορία» τους. Οι προαναγγελμένες νέες συγχωνεύσεις σε Λύκεια, Γυμνάσια και ΕΠΑΛ (ή όπως αλλιώς τα ονομάσουν) θα μεγεθύνουν σημαντικά το ήδη υπάρχον πρόβλημα. Το συνεχές «κατέβασμα» της ύλης σε μικρότερες τάξεις, η υπέρογκη ύλη, οι απανωτοί εξεταστικοί φραγμοί εντείνουν τα ταξικά φίλτρα, δημιουργούν ολόκληρες στρατιές μαθητών που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις σχολικές τους υποχρεώσεις και τελικά αναπαράγουν τον φαύλο κύκλο της παρακολούθησης του σχολείου «από αγγαρεία» καταλήγοντας στην απαξίωσή του. Αν σ’ όλα τα προηγούμενα συνυπολογίσουμε και το ουσιαστικό πετσόκομμα της όποιας δωρεάν παιδείας, μπορούμε να καταλάβουμε τι σημαίνει σχολική αποτυχία-χαμηλή αυτοεκτίμηση-αδιαφορία των μαθητών για μια «υποχρέωση» στην οποία όσες δυνάμεις και να ρίξουν δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν.
Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργεί και η σχεδιαζόμενη ταξική διαφοροποίηση-κατηγοριοποίηση των σχολικών μονάδων. τα «κακά» σχολεία των λαϊκών συνοικιών θα εγκαταλειφθούν στη «μοίρα» τους μαζί με τους «αδύναμους» μαθητές τους.
Οι προβλεπόμενες αλλαγές που ετοιμάζονται για το «Νέο Λύκειο» (συνυπολογισμός της επίδοσης και των τριών τάξεων του Λυκείου, εξετάσεις με θέματα από πανελλαδική τράπεζα ερωτήσεων, η πιθανή διόρθωση των γραπτών όχι από τους καθηγητές που διδάσκουν στο οικείο τμήμα…) θα καταστήσουν το Λύκειο απρόσιτο για τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Έτσι, θα ενισχυθεί η αναγκαστική στροφή των μαθητών προς τα Τεχνολογικά Λύκεια (πρώην ΕΠΑΛ), που, με δυσμενείς τις γενικότερες οικονομικές συνθήκες και προοπτικές, θα παίζουν το ρόλο του «μαντρώματος» των μαθητών και της ιδεολογικής δηλητηρίασής τους με τις σάπιες αξίες του συστήματος (όπως και τα γυμνάσια), ενώ παράλληλα θα αποτελούν χώρους άντλησης φθηνού ή και μηδενικού κόστους εργατικού δυναμικού για τις εκάστοτε ανάγκες του κεφαλαίου…
Στο βάρβαρο σκηνικό του σχολείου του «μνημονίου» που ήδη στήνεται, είναι αναγκαίο να υπάρξει η πιο πλατιά αποκάλυψη των σχεδιασμών του συστήματος που στοχεύουν σ’ ένα ακόμα πιο ταξικό ανελέητα ταξικό σχολείο. Παράλληλα, το δυνάμωμα των αντιστάσεων από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς) στη λαίλαπα που βιώνουμε, όσο δύσκολη κι αν είναι, αποτελεί το μοναδικό δρόμο στην κατεύθυνση υπεράσπισης του δικαιώματος στην εκπαίδευση, τη δουλειά, στις ελευθερίες.