Το τέλος της Eργατικής Eστίας δεν θα σημάνει και το τέλος της κρατικής παρέμβασης στα συνδικάτα

Με διάταξη του δεύτερου μνημονίου της Τρόικας καταργήθηκαν οι Οργανισμοί Εργατικής Κατοικίας και Εστίας. Η δημιουργία της Εργατικής Εστίας είχε μια συγκεκριμένη στρατηγική επιδίωξη, αυτήν του κρατικού ελέγχου του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος, και σαν τέτοια λειτούργησε σχεδόν για 75 χρόνια. Με δυο λόγια, να διαμορφώσει έναν συνδικαλισμό εξαρτημένο και ελεγχόμενο από τους εργοδότες και το κράτος. Αυτή ήταν και η φιλοσοφία της Εργατικής Εστίας και η προοπτική της. Και το ερώτημα που γεννιέται εύλογα στον καθένα είναι γιατί το σύστημα καταργεί ένα θεσμό τον οποίο χρησιμοποιούσε για πολλές δεκαετίες και μέχρι σήμερα για να ελέγχει το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα. Η απάντηση βρίσκεται στην πορεία των εξελίξεων των τελευταίων κυρίως δύο χρόνων, στην όξυνση της ταξικής πάλης, στις διαθέσεις των εργατικών μαζών για αντίσταση, στις μεγάλες μαζικές και συγκλονιστικές απεργιακές διαδηλώσεις των δύο αυτών χρόνων και σε μια σειρά άλλους παράγοντες που θα αναφερθούν στη συνέχεια. Για να γίνει πιο κατανοητό το ζήτημα, είναι αναγκαία μια σύντομη αναφορά στην ιστορία και το ρόλο της Εργατικής Εστίας.
Καταρχήν να δούμε πώς δημιουργήθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αλλά λειτούργησε από τον Μεταξά το 1937, οπότε και καθιερώθηκε η εργοδοτική εισφορά υπέρ της Εργατικής Εστίας. Στη δικτατορία του Μεταξά, τη θέση του υφυπουργού Εργασίας αναλαμβάνει ο πρώην γραμματέας της ΓΣΕΕ, Α. Δημητράτος. Σκοπός του Μεταξά είναι ο απόλυτος έλεγχος των συνδικάτων από το κράτος και οι πόροι της Εργατικής Εστίας εισρέουν στα συνδικάτα που περνούν σε κρατικό έλεγχο. Ταυτόχρονα, το φασιστικό καθεστώς για να διευκολύνει και πολιτικά τον έλεγχο των συνδικάτων αλλάζει και την ονομασία τους. Ετσι μετονομάζει τη ΓΣΕΕ σε ΕΣΕΕ, δηλαδή σε Εθνική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, ούτως ώστε να φανούν οι εργαζόμενοι σαν να κάνουν εθνικό έργο και ότι είναι υποστηριχτές της κυβέρνησης. Κάτι ανάλογο γίνεται και με τα εργατικά κέντρα, που και αυτά μετονομάζονται σε εθνικά εργατικά κέντρα. Στόχος: η ενσωμάτωση του συνδικαλιστικού κινήματος στον κρατικό μηχανισμό. Ταυτόχρονα πέρασε και μια σειρά από θεσμικές αλλαγές στην κατεύθυνση ενίσχυσης της ενσωμάτωσης, όπως αναγκαστική χρηματοδότηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων απ’ όλους τους εργαζόμενους (συνδικαλισμένους και μη), επικουρική σύνταξη ορισμένων κατηγοριών συνδικαλιστικών στελεχών, συμμετοχή συνδικαλιστικών στελεχών σε διάφορα όργανα της λεγόμενης κοινωνικής πολιτικής με παράλληλη είσπραξη αποζημιώσεων για τη συμμετοχή τους. Αυτό ακριβώς –σε πιο διευρυμένη μορφή- παρατηρούμε και σήμερα. Μια πορεία νομιμοποίησης και αποδοχής από τους εργατοπατέρες της κρατικής παρέμβασης στα συνδικάτα και ενσωμάτωσής τους στους μηχανισμούς του κράτους. Οι πόροι της Εργατικής Εστίας στην 75χρονη δράση και πορεία της και η ίδια η Εργατική Εστία ως θεσμός αποτέλεσαν το βασικό μοχλό κρατικής παρέμβασης ενάντια στην αυτόνομη λειτουργία και δράση του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος της χώρας. Από τα ταμεία της Εργατικής Εστίας χρηματοδοτούνταν εκατοντάδες σωματεία-σφραγίδες και διάφορα αντιδραστικά και αντικομμουνιστικά μορφώματα μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ολες αυτές τις δεκαετίες, με εξαίρεση το συνέδριο της ΓΣΕΕ το 1948, αυτά τα σωματεία φαντάσματα αλλά και μια σειρά άλλα αποτελούμενα από αντιδραστικά στοιχεία κατόρθωναν να ελέγχουν τα ανώτερα συνδικαλιστικά όργανα, να διαγράφουν τα αγωνιστικά και ταξικά συνδικάτα, όπως τα «115», να δημιουργούν καταστατικά με αντικομμουνιστικό περιεχόμενο κ.τ.λ. Να λοιπόν ποιος ήταν ο ρόλος και η στρατηγική της Εργατικής Εστίας.
Σίγουρα στο πλαίσιο αυτού του άρθρου δεν μπορεί να αναλυθεί μια περίοδος δεκαετιών και με πολλές ανακατατάξεις, εσωτερικές και διεθνείς, που ακολούθησαν και γι’ αυτό περιοριζόμαστε κυρίως στο ρόλο που ανατέθηκε από το σύστημα να παίξει η Εργατική Εστία ενάντια στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα.
Στο σημείο αυτό να πούμε πως η αναφορά μας για την κρατική παρέμβαση στο συνδικαλιστικό κίνημα από το 1937 και μετά γίνεται με αφορμή το ρόλο που έρχεται να παίξει η Εργατική Εστία ως κρατικός θεσμός και όχι ότι η κρατική παρέμβαση ξεκίνησε με τη δημιουργία αυτού του θεσμού. Πριν από τη χρονική αναφορά που κάναμε, το κράτος πάντα αντιμετώπιζε τα συνδικάτα και τους συνδικαλιστές και γενικότερα τα μέλη τους με τον πιο βάναυσο και βάρβαρο τρόπο. Χιλιάδες αγωνιστές έχουν διωχτεί, εκτοπιστεί σε εξορίες, έχουν φυλακιστεί για μήνες και χρόνια, έχουν επίσης δολοφονηθεί κ.λπ. Δεν ήταν λίγες οι φορές που, πριν από το συνέδριο της ΓΣΕΕ, συνελάμβαναν ταξικούς συνδικαλιστές και τους πήγαιναν εξορία και τους άφηναν όταν τελείωνε το συνέδριο. Η δουλειά της ήδη είχε γίνει.

Νομιμοποίηση του εργατοπατερισμού

Μέχρι και τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, οι εργατοπατέρες δρούσαν παράνομα στο συνδικαλιστικό κίνημα. Στην ουσία ήταν εγκάθετοι, χωρίς την ελάχιστη νομιμότητα. Παράδειγμα: Μετά την επέμβαση των Αγγλων το Δεκέμβρη του 1944, οι τότε αρχές διόρισαν προσωρινή διοίκηση στη ΓΣΕΕ που απαρτιζόταν από δωσίλογους και μεταξικούς. Στο 8ο Συνέδριο το 1946, οι δωσίλογοι δεν πήραν μέρος και στο διάστημα αυτό ανασυντάχθηκαν και έφτιαξαν πλήθος σωματείων-σφραγίδων, αμφισβήτησαν το συνέδριο και κατάφεραν με παρέμβαση της κυβέρνησης να το ακυρώσουν. Οι δωσίλογοι είχαν την πλήρη στήριξη της κυβέρνησης και ταυτόχρονα τις ανοιχτές παρεμβάσεις των Αμερικάνων για τον αποκλεισμό της Αριστεράς από τη διοίκηση της ΓΣΕΕ. Αυτός ο κύκλος έκλεισε προσωρινά μετά το ιστορικό 9ο Συνέδριο του 1948. Θα λέγαμε πως ο κύκλος διορισμού των διοικήσεων της ΓΣΕΕ έκλεισε μετά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ και τον Α. Παπανδρέου. Στη διάρκεια αυτής της τετραετίας, υπήρξαν δύο φορές -1982 και 1985- διορισμοί στη ΓΣΕΕ.
Οι τελευταίες τρεις δεκαετίες χαρακτηρίζονται από τη μεγάλης διάρκειας κρίση που ξέσπασε στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και από τη στρατηγικού χαρακτήρα επίθεση του ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου και γενικότερα του συστήματος ενάντια στην εργατική τάξη και τους λαούς. Επίθεση που μετά τις καταρρεύσεις ’89-91 πήρε ξέφρενο χαρακτήρα, καταργώντας βίαια κατακτήσεις πολλών δεκαετιών. Σημαδεύτηκε με την ήττα του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, συνεπώς και με την αδυναμία του εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος να αντισταθεί και να υπερασπίσει τις κατακτήσεις του.
Η γραμμή που κυριαρχεί στη ΓΣΕΕ και σε όλα τα ανώτερα συνδικαλιστικά όργανα είναι η γραμμή της ταξικής συνεργασίας. Οι δυνάμεις αυτές αποδέχτηκαν επίσημα και ανοιχτά αυτή τη γραμμή σαν βασική μορφή επίλυσης των προβλημάτων των εργαζομένων. Στο πλαίσιο αυτής της γραμμής έχουν υιοθετήσει και επίσημα, θεσμικά, τον λεγόμενο κοινωνικό διάλογο των εταίρων, όπως τον αποκαλούν. Βέβαια, σαν αποτέλεσμα αυτής της γραμμής, όχι μόνο καμία επίλυση των εργατικών προβλημάτων δεν έχει γίνει αλλά αντίθετα έχουν χάσει σχεδόν όλα αυτά που είχαν κατακτήσει με σκληρούς αγώνες δεκαετιών. Ολες αυτές τις δεκαετίες, οι εργατοπατέρες της ΓΣΕΕ ούτε ήθελαν ούτε μπορούσαν να οργανώσουν την αντίσταση των εργαζομένων. Τα συμφέροντά τους, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά, είχαν και παραμένουν να έχουν ταυτιστεί με τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Ενα σημαντικό μέρος από τους πόρους της Εργατικής Εστίας διοχετεύεται στις δευτεροβάθμιες και τριτοβάθμιες συνδικαλιστικές οργανώσεις. Ενας μεγάλος αριθμός ανώτερων συνδικαλιστικών στελεχών αμείβεται από αυτούς τους πόρους, αφού ασκούν επαγγελματική συνδικαλιστική δράση. Ταυτόχρονα αμείβονται και από τη συμμετοχή τους σε διάφορες επιτροπές ή σε διάφορα διοικητικά συμβούλια κ.τ.λ. Δεκάδες ανώτερα συνδικαλιστικά στελέχη κατά καιρούς και σε διάρκεια καταλαμβάνουν βουλευτικά αξιώματα, γίνονται υπουργοί, υφυπουργοί, γραμματείς υπουργείων κ.τ.λ. Τους βλέπουμε καθημερινά στα τηλεοπτικά παράθυρα –πρώην πρόεδρος και γραμματέας της ΓΣΕΕ– να υπερασπίζονται ανοιχτά το κεφάλαιο, να καταδικάζουν τις απεργίες, να ψηφίζουν χωρίς κανένα δισταγμό αντεργατικούς νόμους κ.ά. Βέβαια, η Βουλή δεν μπορεί να χωρέσει το σύνολο των εργατοπατέρων. Αλλά το σύστημα τους ανταμείβει πλουσιοπάροχα. Ετσι, διορίζονται πρόεδροι, αντιπρόεδροι και γενικότερα ανώτερα διοικητικά στελέχη στους οργανισμούς των ΔΕΚΟ όπως σε διοικήσεις ασφαλιστικών οργανισμών, ΙΚΑ κ.τ.λ., σε διοικήσεις δημόσιων νοσοκομείων, ακόμα και σε διοικήσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων. Αυτό το στρώμα των εργατοπατέρων έχει αποκτήσει συνείδηση του ρόλου του και των δυνατοτήτων να ζει πλουσιοπάροχα, με δυο λόγια έχει συνείδηση της κοινωνικής του θέσης που δεν απέχει από αυτήν της αστικής τάξης. Και μπορεί να εξασφαλίσει αυτά τα προνόμια μόνο όταν υπερασπίζεται την κυβερνητική πολιτική και τα συμφέροντα της αστικής τάξης.

Αποτέλεσμα της κυριαρχίας του εργατοπατερισμού, δηλαδή της γραμμής της ταξικής συνεργασίας και υποταγής, είναι η απογοήτευση των εργαζομένων και η απομάκρυνσή τους από τα συνδικάτα. Η συνδικαλιστική πυκνότητα και σε απόλυτους ρυθμούς μειώνεται αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των ψηφισάντων μελών στις εκλογές των σωματείων είναι αποτέλεσμα πιέσεων των επίσημων συνδικαλιστικών-κομματικών παρατάξεων, όπως επίσης και η μεγάλη διάρκεια της ψηφοφορίας, π.χ. στο σωματείο των Οικοδόμων Αθήνας που ελέγχει το ΚΚΕ, οι εκλογές διεξάγονται επί 50 ημέρες, σε πολλά συνδικάτα πηγαίνουν με την κάλπη στα εργοστάσια σε μεγάλα καταστήματα κ.τ.λ.
Στην ουσία οι ανώτερες και ανώτατες συνδικαλιστικές οργανώσεις είναι κρατικοδίαιτες, αφού το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους προέρχεται από την Εργατική Εστία, από έναν θεσμό που έχει ιδρύσει το κράτος για να μπορεί να ελέγχει τα συνδικάτα για λογαριασμό της αστικής τάξης.
Ας δούμε δύο οικονομικούς απολογισμούς της ΓΣΕΕ που παρουσίασε 1) στο 22ο Συνέδριο του 1983, και 2) στο 34ο Συνέδριο το 2009.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 22ο συνέδριο από 1-1-1982 έως 31-10-1983
πραγματοποιηθέντα έσοδα
Υπόλοιπο ταμείου προηγούμενης χρήσης 2.808.691 δρχ.
Υπόλοιπο τραπεζικών λογαριασμών προηγούμενης χρήσης 42.206.783 δρχ.
Επιχορηγήσεις ΟΔΕΠΕΣ 57.229.167 δρχ
Εργατικής εστίας 141.661.881 δρχ.
Τόκοι καταθέσεων 12.539.425 δρχ.
Συνδρομές μελών οργανώσεων 80.412 δρχ.
ΟΑΕΔ 3.000.000 δρχ.
Εγγραφή κέντρων και ομοσπονδιών 85.000 δρχ.
Διάφορα έσοδα (σύνολο) 274.471.069

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 34ο συνέδριο 2009 από 1-4-2007 εώς 31-12-2009
πραγματοποιηθέντα έσοδα σε χιλιάδες ευρώ
Eργατική εστία 20.250
Eπιχορηγήσεις από άλλες πηγές 189
Tόκοι καταθέσεων 612
Συνδρομές οργανώσεων μελών 231
Σύνολο εσόδων 21.273
Να λοιπόν ποια είναι η κατάντια των εργατοπατέρων. Σχεδόν το σύνολο των εσόδων προέρχονται από κρατικές επιχορηγήσεις.