«Απογειωνόμαστε», είπε ο Σαμαράς σε ένα από τα τελευταία μεγάλα υπουργικά συμβούλια δίνοντας τον τόνο της προσπάθειας για ανάσχεση της ύφεσης στην οποία έχει βυθιστεί η οικονομία.
Το ζήτημα βέβαια δεν είναι πότε θα αρχίσει να επιβραδύνεται ο οικονομικός κατήφορος της χώρας, αφού έτσι ή αλλιώς κάποια στιγμή «ό,τι κατεβαίνει, ανεβαίνει» και η απόλυτη πτώση θα γίνει… σχετική. Το ζήτημα για τον λαό, έτσι όπως το θέτει και το παρουσιάζει η αστική τάξη και το διαθέσιμο πολιτικό της προσωπικό, είναι αν έστω με σφαγμένα μεροκάματα, με ανύπαρκτα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα θα ξεκινήσει ένα νέος κύκλος για την οικονομία που, τουλάχιστον, θα δώσει μια αναιμική ανάπτυξη. Αν οι επενδύσεις που θα γίνουν θα απορροφήσουν την τερατώδη…ανάπτυξη της ανεργίας. Ποιο θα είναι, λοιπόν, το σημείο επιστροφής και τι σόι επιστροφή θα είναι αυτή;
Το «σχέδιο» βασίζεται σχεδόν απόλυτα στην προσέλκυση κεφαλαίων από τους ιμπεριαλιστές (σε διάφορες μάλιστα «παραλλαγές») και έχει να κάνει με τη μετατροπή της χώρας σε έναν εμπορικό, συγκοινωνιακό έως και γεωπολιτικό (τρομάρα τους) «κόμβο», όπως λέγεται. Είναι φανερό πως το πολιτικό προσωπικό και, κατ΄ επέκταση, το οικονομικό επιτελείο όσο μπορεί να εκφράσει τα συνολικά συμφέροντα μιας αστικής τάξης σε συνεχή υποβάθμιση, που επιπροσθέτως τελεί υπό στενή εποπτεία και έλεγχο, δεν γίνεται να στηριχτεί ούτε στις προσδοκίες που γεννά η επανεμφάνιση κερδών σε 762 επιχειρήσεις της χώρας ούτε στα πλεονάσματα των τρεχουσών συναλλαγών από την αύξηση των εξαγωγών. Κόμβος! Αυτή είναι νέα μικρο… μεγαλούτσικη ιδέα για το μέλλον της πλούσιας χώρας και του φτωχού λαού της. Δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά που η αστική τάξη είχε παρόμοιες φιλοδοξίες στο πρόσφατο μάλιστα διάστημα.
Το μεγάλο αγκάθι της χρηματοδότησης-ανακεφαλαιοποίησης
Έτσι όπως έχουν εξελιχτεί τα πράγματα με την πρόσφατη κρίση και την κρίση χρέους στην ευρωζώνη, χώρες όπως η Ελλάδα, εξαρτημένες και περιφερειακές ως προς τον σκληρό ιμπεριαλιστικό πυρήνα της ΕΕ, έχουν υποστεί και θα συνεχίζουν να υπόκεινται σε μια μεγάλη χρηματοπιστωτική ασφυξία και έλλειψη ρευστότητας.
Να υπογραμμιστεί σε τούτο το σημείο πως τα περίπου 50 δισ. ευρώ που θα είχαν διατεθεί για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών με βάση τα παλιά μνημόνια δόθηκαν στο τελευταίο πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων! Πρόσφατη επιστολή του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, του οργανισμού που είναι υπεύθυνος για τις αναδιαρθρώσεις και τις ενισχυτικές παρεμβάσεις ή τις κρίσιμες ανατροπές στον τραπεζιτικό τομέα, καλούσε για επιτάχυνση των διαδικασιών για τις αυξήσεις κεφαλαίων μέχρι τα τέλη του Απρίλη! Oι κεφαλαιακές ανάγκες των 4 μεγαλύτερων ελληνικών τραπεζών υπολογίζονται σε 27.466 δισ. ευρώ. Τα προβλήματα για τις ελληνικές τράπεζες θα μεγαλώσουν μελλοντικά καθώς, μετά από τις συγχωνεύσεις και τις αναδιαρθρώσεις, το ΤΧΣ θα προχωρήσει στην πώληση όσων τραπεζών έχει υπό τον έλεγχό του σε τιμές πολύ χαμηλότερες των κεφαλαίων που τοποθετήθηκαν για την ανακεφαλαιοποίηση τους.
Όπως είναι φυσικό, μια τέτοια κατάσταση αναμονής κάνει τις τράπεζες όλο και πιο φειδωλές και δύσκολες στη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Και τούτο φαίνεται ακόμη και στις επιχειρήσεις που βελτίωσαν -αθροιστικά- τα περιθώρια μικτού κέρδους μειώνοντας τις υποχρεώσεις τους. Ακόμα και αυτές οι 762 επιχειρήσεις παρουσιάζουν μείωση συνολικών κεφαλαίων πάνω από 5%, συρρίκνωση διαθεσίμων (άμεσης ρευστότητας) πολύ μεγάλη (39%!) και μια περιορισμένη αλλά καταγραμμένη μείωση των ίδιων (δηλαδή των δικών τους και όχι δανεικών) κεφαλαίων πάνω από 1%.
Νέοι «μοχλοί» επενδύσεων
Γίνεται μια προσπάθεια (και με το νέο υπουργείο Συντονισμού των Επενδύσεων) το ζήτημα της χρηματοδότησης να λυθεί με έναν πιο ευέλικτο τρόπο, καθώς με τσακισμένο το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και με τις τράπεζες στριμωγμένες σ' αυτή τη στενότητα ούτε τα προγράμματα ΕΣΠΑ μπορούν να προχωρήσουν σημαντικά. Εμφανίζονται, λοιπόν, οι «Τζέσικες».Τζέσικα ονομάστηκε ένα πολύ ευέλικτο πρόγραμμα επενδύσεων που βασίζεται σε ένα, ας πούμε, μικτό σύστημα χρηματοδότησης και ταυτόχρονα κερδοσκοπικής ιδιωτικής «αξιοποίησης» ακινήτων. Έτσι, το Ταμείο που είναι υπεύθυνο για τις ιδιωτικοποιήσεις, το ΤΑΙΠΕΔ (στο ΔΣ του οποίου συμμετείχαν οι συγγενείς του Παπακωνσταντίνου), ουσιαστικά η πρώην Κτηματική Τράπεζα του Δημοσίου, θα δίνει π.χ., το δικαίωμα στον ΟΣΚ –που διαχειρίζεται το πρόγραμμα- να προχωρά στην ανέγερση κάποιων σχολικών μονάδων σε ακίνητα που ο οργανισμός παραχωρεί σε δήμους, αλλά ένα κομμάτι είτε θα ξεπουλιέται είτε θα «αξιοποιείται» με την ανέγερση ενός εμπορικού κέντρου. (Θυμίζουμε τη περίπτωση του Ελληνικού). Με αυτό τον τρόπο ο Κάμερον στη Βρετανία φαίνεται να λύνει τα περισσότερα προγράμματα χρηματοδότησης επενδύσεων σχεδόν αποκλειστικά (εξ` ου και οι «Τζέσικες», μια που αναφέρεται στους Βρετανούς…)
Όμως η κλίμακα τέτοιων παρεμβάσεων στην ελληνική οικονομία και ειδικά τώρα, μετά τα συνεχόμενα μνημόνια, είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένη. Επιπλέον, κανείς δεν πρόκειται να υποδείξει στον Κάμερον (πολύ περισσότερο από την ΕΕ!) τι να κάνει με τις επενδύσεις και πού θα τις κατευθύνει.
Φυσικά υπάρχει και το άμεσο ξεπούλημα. Τα πιο χοντρά «κομμάτια» του λεγόμενου δημόσιου πλούτου. Όπως ξεκινά αυτή τη στιγμή το πρόγραμμα «αξιοποίησης» του Αγίου Νικολάου στη Σιθωνία της Χαλκιδικής.
Ένας άλλος παρόμοιος μοχλός είναι το ξεμπλοκάρισμα της επέκτασης και ολοκλήρωσης των αυτοκινητοδρόμων. Γι αυτό και δίνονται τόσο ισχυρά κίνητρα στο ξένο κατασκευαστικό κεφαλαίο (και στο συμπληρωματικό ελληνικό) και φτάνουμε βέβαια στις γνωστές καταδίκες του κινήματος ενάντια στα διόδια. Και σ` αυτό το ζήτημα όμως αντιμετωπίζεται η «απροθυμία» των τραπεζών, πολύ περισσότερο όταν οι κατασκευαστικές εταιρείες ήδη παρουσιάζουν μεγάλες ζημιές και ελλείψεις στη χρηματοδότησή τους, που βέβαια άμεσα δεν μπορεί να απαντηθεί από τις τερατώδεις και πυκνές παραχωρήσεις διοδίων.
Για παράδειγμα, με απόφαση του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων (ναι, αυτό που είχε παγώσει!) θα διατεθούν 25,2 εκατομμύρια ευρώ για τη διάσωση της Ολυμπίας οδού. Μόνο και μόνο η απαρίθμηση των διοδίων της Ολυμπίας οδού που δεν λειτούργησαν, έτσι ώστε η εταιρεία να παρουσιάσει ζημιές και να χρειαστεί η παρέμβαση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων (με καταβολή ουσιαστικά αποζημίωσης για απολεσθέντα έσοδα!) προκαλεί ζάλη σχετικά με το τι θεωρείται ανταγωνιστική και αποδοτική επένδυση στους αυτοκινητόδρομους. Αλλά και οι αυτοκινητόδρομοι ως δίκτυα αποτελούν –εκτός από τα οικονομικά τους προβλήματα- κομμάτι των γενικότερων γεωπολιτικών σχεδιασμών της κυβέρνησης για τον ελληνικό «κόμβο», που δεν φτάνουν οι οικονομικοί σχεδιασμοί για να ευοδωθούν.
Η κατάρρευση της εσωτερικής αγοράς
Θα «επιστρέψουμε» στο παράδειγμα των 762 επιχειρήσεων. Διαβάζοντας πιο προσεκτικά τα λογιστικά στοιχεία των ισολογισμών τους, διαπιστώνουμε συρρίκνωση των εσόδων τους (!) και κάμψη των λειτουργικών τους κερδών. Έτσι προκύπτει πως τα κέρδη προ φόρων οφείλονται κατά βάση στη μείωση των υποχρεώσεών τους αλλά και στην αύξηση των περιθωρίων μεικτού κέρδους στο διπλάσιο από το 2011. Η μείωση των μισθών μάλλον έβαλε και εδώ το χεράκι της. Είναι όμως λογικό πως η εσωτερική αγορά καταρρέει μπροστά στη σκληρή εσωτερική υποτίμηση. Η συρρίκνωση των εσόδων αποτελεί σύμπτωμα αυτής της κατάρρευσης. Και πώς να μην συμβαίνει κάτι τέτοιο, όταν το 31% των παιδιών ήδη ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, όταν η ανεργία ξεπερνά κατά ένα εκατομμύριο την εργασία (μέχρι και ο μνημονιακός Καλλίτσης στην «Καθημερινή» καλεί τη συγκυβέρνηση να πάρει ουσιαστικά μέτρα με μοχλό το κράτος, πριν να είναι αργά), όταν το 80% των φορολογουμένων δηλώνουν μερική ή ολική αδυναμία ανταπόκρισης στους φόρους;
Ξαναγράψαμε στο προηγούμενο φύλλο πως ο εξαγωγικός προσανατολισμός (που και ως μέγεθος είναι ακόμα μικρός) δεν μπορεί να αντιρροπήσει την κατάρρευση της εσωτερικής αγοράς. Τουναντίον, μπορεί να «κρεμάσει» μια οικονομία που στηρίζεται αποκλειστικά στις εξαγωγές, πολύ περισσότερο σε τούτη την εύθραυστη παγκόσμια οικονομική συγκυρία.
Το «έξυπνο χρήμα» και οι ξένοι
Αν παρακολουθούσε κανείς τα σχόλια και τις αναλύσεις εγχώριων οικονομικών αναλυτών (διόλου αντιμνημονιακών) κατά το «κρίσιμο» διάστημα αναμονής για τη δόση αλλά και για αρκετό διάστημα μετά, θα διέκρινε πολύ έντονα το φόβο για διεμβολισμό και αφελληνοποίηση (sic) των ελληνικών επιχειρήσεων από τα λεγόμενα κοράκια, τα private equity funds, επενδυτικά σχήματα που θα εξαγόραζαν τις δανειακές υποχρεώσεις των επιχειρήσεων, τις οποίες μπορούσαν να διαλύσουν, να ξεπουλήσουν κ.λπ. Μιλάμε, δηλαδή, για τον ιδιωτικό πλούτο της αστικής τάξης.
Βέβαια οι τράπεζες στα πλαίσια της… ανακεφαλαιοποίησής τους και με παρότρυνση του ΤΧΣ ετοιμάζονται να πουλήσουν και να παραχωρήσουν οι ίδιες πακέτα δανείων σε ξένους οίκους (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις επιχειρήσεις αλλά και για τον κόσμο που έχει δανειστεί).
Οι ίδιες οικονομικές εφημερίδες μάς πληροφορούν πως τα επενδυτικά σχήματα που ενδιαφέρονται σήμερα για επενδύσεις στη χώρα, μετά την οριστικοποίηση της συμφωνίας με τους πιστωτές και την απομάκρυνση της «εξόδου από το ευρώ», δεν είναι πλέον τα κοράκια της προηγούμενης περιόδου αλλά εκπρόσωποι, λέει, του «έξυπνου» χρήματος. Δηλαδή, δεν είναι και τόσο άρπαγες κερδοσκόποι αλλά ενδιαφέρονται για μονιμότερη παραμονή στη χώρα. Μέσα από συνεχή roadshows, δηλαδή παρουσιάσεις των οικονομικών ευκαιριών στη χώρα, που οργανώνει η κυβέρνηση στο εξωτερικό, έχουμε εκδήλωση ενδιαφέροντος από funds που, αφού αποκόμισαν σημαντικά κέρδη σε τοποθετήσεις στα ελληνικά κρατικά ομόλογα, τώρα ενδιαφέρονται για σταδιακές τοποθετήσεις σε ελληνικές μετοχές. Το ενδιαφέρον εντοπίζεται σε καθετί που «κινείται»: αποκρατικοποιήσεις, ισχυρά κερδοφόρες επιχειρήσεις, επιχειρήσεις με εξαγωγικό προσανατολισμό, σε πρωταγωνιστές και «ηγήτορες», άλλες με ισχυρές μερισματικές αποδόσεις στο χρηματιστήριο και άλλες μικρής κεφαλαιοποίησης αλλά πολλά υποσχόμενες.
Μια ακόμη προσεκτικότερη ματιά αποκαλύπτει και άλλες ουσιαστικές πλευρές των κινήσεων του «έξυπνου χρήματος». Καταρχήν αξιοσημείωτο είναι το ενδιαφέρον αμερικάνικων οίκων, μεγάλα «αμερικάνικα σπίτια». Όμως κορυφαία ξένα funds (όπως, π.χ., το Capital) με μακροπρόθεσμο επενδυτικό χαρακτήρα εξακολουθούν να κρατάνε διακριτικές αποστάσεις από το «πάρτι» και διατηρούν όσες «θέσεις» είχαν συγκεντρώσει στην ελληνική αγορά προ κρίσης. Ο κατάλογος των εκπροσώπων του «έξυπνου χρήματος», που όντως είναι εντυπωσιακά μεγάλος, μας αποκαλύπτει ακόμη ότι πρόκειται για επίσης κερδοσκοπικά funds (πώς αλλιώς δηλαδή;), εταιρείες μεγαλομεσαίας ή μεσαίας κεφαλαιοποίησης που ενδιαφέρονται κυρίως για αναδυόμενες αγορές, για αγορά πακέτων μετοχών σε ευνοϊκές τιμές, προκειμένου να αντλήσουν ρευστότητα για να χρηματοδοτήσουν δραστηριότητές τους κατά βάση εκτός της χώρας «ενδιαφέροντος», είτε ακόμα και για να επιβιώσουν απλώς.
Στον κατάλογο βρίσκει κανείς και οίκους ή οργανισμούς διαχείρισης κρατικών επενδύσεων στις οποίες έχει ήδη σημαντική συμμετοχή το ελληνικό δημόσιο. Θα έχουμε, δηλαδή, πραγματικές επενδύσεις άμεσου και παραγωγικού χαρακτήρα δηλαδή πραγματικές επενδύσεις ή κερδοσκοπικού; Προς το παρόν διαγράφεται μια δειλή και προσεκτική επανεμφάνισή τους από τα τέλη του προηγούμενου Νοέμβρη και αισθητή παρουσία τους σε πάνω από 30 τίτλους μεγάλης κεφαλαιοποίησης.
Ο γεωστρατηγικός κόμβος
Η κυβέρνηση, ως καταργημένος στρατηγός, φυσικά προσπαθεί να ξεπεράσει όλες τις παραπάνω κακοτοπιές και τις κάθε είδους αμφιβολίες με τον ανασχεδιασμό της θέσης και του ρόλου της χώρας στο παγκόσμιο και τοπικό γίγνεσθαι.
Με αποκλεισμένα πια τα Βαλκάνια γίνεται μια προσπάθεια να αξιοποιηθεί οικονομικά ο γεωστρατηγικός ρόλος της χώρας και οι πρόσφατες επιλογές της ηγεσίας της έως και η αξιοποίηση των συγκρουόμενων αντιθέσεων των… βουβαλιών που αντιπαρατίθενται πάνω από τον ελληνικό βάλτο (που ξαφνικά αποδεικνύεται ένα πλούσιο «χωράφι»). Και δεν μιλάμε μόνο για τις ΑΟΖ. Ενεργειακά δίκτυα, διακαλωδιακή υποβρύχια σύνδεση, λεωφόροι συγκοινωνίας, και εμπορικές διασυνδέσεις. Και φυσικά δεν είναι καθόλου τυχαία η υπερπροβολή της διασύνδεσης Πειραιά – Θριάσιου – Ικονίου, με αφορμή την επένδυση της Hewlett Packard. Η φιλοδοξία αυτή τη στιγμή είναι να χρησιμοποιηθεί ο ελληνικός «διάδρομος» οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας προς την ταραγμένη και πολλά υποσχόμενη Αφρική και Μέση Ανατολή. Όμως το εγχείρημα υπόκειται σε πολλές αμφισβητήσεις. Δεν είναι, π.χ., καθόλου δεδομένη η οικονομική και πολιτική σταθερότητα στην ίδια τη χώρα. Υπάρχουν, εξ άλλου, και άλλοι πιο αξιόπιστοι ανταγωνιστές γι αυτή τη δουλειά, όπως η παλιά ανταγωνίστρια Τουρκία. Και πάνω απ` όλα, η αξιοποίηση των αντιθέσεων μπορεί πολύ γρήγορα να μετατραπεί σε συντριβή ανάμεσά τους. Το παράδειγμα της πώλησης της ΔΕΠΑ στους Ρώσους είναι αρκούντως φανερό:Από καπιταλιστική άποψη και από μεριάς της συνάρτησης υπηρεσίας-τιμής, η ρώσικη πρόταση είναι αυτή που καλύπτει σχεδόν απόλυτα αυτή τη συνάρτηση. Η οξεία αντίδραση της Ουάσιγκτον όμως θέτει το ζήτημα σε άλλο πλαίσιο .Όπως και η σφήνα της γαλλικής Total.
Μερικά συμπεράσματα
Από τη σύντομη αυτή αναφορά (πραγματικά θα χρειαζόταν σειρά άρθρων, αν όχι μια ειδική έκδοση για τις οικονομικές ανακατατάξεις στο αστικό μπλοκ) μπορούν να βγουν μερικά συμπεράσματα.
1.Μια αστική τάξη που συνεχώς υποβαθμίζεται και χάνει βασικά εργαλεία άσκησης ελέγχου και σχεδιασμού (έστω στα πλαίσια της εξάρτησης) είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να αξιοποιήσει ευκαιρίες.
2. Σίγουρα, μετά τη συμφωνία με τους δανειστές υπάρχει ένα κλίμα ενίσχυσης της τρικομματικής κυβέρνησης που επιδρά θετικά στην είσοδο ξένων επενδυτών στη χώρα. Κάποια επενδυτικά σχέδια μπορεί να κινηθούν, όμως δεν είναι καθόλου αρκετά για να ανασχέσουν την ύφεση.
3.Η είσοδος αυτή σε συνθήκες κατάρρευσης της εσωτερικής αγοράς, γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων αλλά και ανησυχιών για την έκβαση της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης είναι πολύ αμφίβολο αν θα ανασχέσει την ύφεση. Εξ άλλου, τις ανησυχίες της κυβέρνησης δεν τις μοιράζονται τα «έξυπνα κοράκια», που λυμαίνονται ήδη άλλες χώρες προκαλώντας συνθήκες κοινωνικής ερήμωσης.
Η εκμετάλλευση της παράκτιας ζώνης, η συμφωνία της Ph.Morris για το 50% της αγοράς καπνού, η παραγωγή του οποίου έχει μειωθεί πάνω από 50% τα τελευταία έξη χρόνια, δεν αποτελούν διέξοδο από αστική -έστω- σκοπιά.
Στη στήλη της Ζέσας Ζήκου, στην οικονομική επιφυλλίδα της «Καθημερινής» της 21.03.13, γίνεται αναφορά για το πώς χαρακτήριζε ο γνωστός οικονομολόγος Στίγκλιτς τις «καταραμένες επενδύσεις» σε τέσσερα στάδια: «Στην πράξη, όμως, τα κεφάλαια έφευγαν μόνο έξω. Έμπαιναν για κερδοσκοπία στην αγορά ακινήτων και έφευγαν στον πρώτο κίνδυνο. Ύστερα οι χώρες τα «καλόπιαναν» για να επιστρέψουν με αστρονομικά επιτόκια που συνέτριβαν τις οικονομίες τους και τα δημόσια ταμεία τους».
Και να ήταν μόνο αυτό;
