Του Δημήτρη Μάνου
Στους πολλαπλασιαστικούς ρυθμούς για τον… λάθος πολλαπλασιαστή κινήθηκαν οι οικονομικοπολιτικές εξελίξεις του τελευταίου δεκαπενθημέρου. Βέβαια, τη σχετική φιλολογία δεν την άνοιξε η τρικομματική κυβέρνηση. Αυτή απλώς θέλησε να επωφεληθεί από τις αντιθέσεις των προστατών της για να… εγκλωβιστεί ασφυκτικά -για άλλη μια φορά- βαθύτερα μέσα σ' αυτές.Παρά το «πάγωμα» που εισέπραξε όμως από την εκτενή (περίπου τέσσερις σελίδες!) αναφορά του Όλι Ρεν στον πολλαπλασιαστή και στις ενδεχόμενες αυταπάτες των κυβερνήσεων περί χαλάρωσης της δημοσιονομικής πολιτικής, τίποτε δεν εμπόδισε τον υπουργό Οικονομικών να προβλέψει σχετικά σύντομη είσοδο της οικονομίας (περίπου στο τέλος του '13) σε έναν «ενάρετο κύκλο», κατά δήλωσή του. Κι ας πάν' οι πολλαπλασιαστές να κουρεύονται (μαζί με το χρέος!).
Ο «λάθος» πολλαπλασιαστής
Τι είναι ακριβώς ο περίφημος «πολλαπλασιαστής». Όπως το λέει και ο όρος, πρόκειται για έναν ποσοστιαίο συντελεστή ο οποίος, πολλαπλασιαζόμενος με κάποιες οικονομικές μεταβλητές, μας δίνει ένα αποτέλεσμα. Λέγεται δημοσιονομικός γιατί εφαρμόζεται προκειμένου να φανούν οι επιπτώσεις των δημοσιονομικών περικοπών σε τρεις τομείς: τη ροπή προς αποταμίευση των πολιτών, την απελευθέρωση των αγορών και τη φορολογική συμμόρφωση.
Είναι φανερό πως όταν υπολογίζεις –άρα και πολλαπλασιάζεις- το κόστος αυτών των μεταβλητών με μικρό συντελεστή (0,5% ενώ υπήρχαν και φωνές μέσα στο ΔΝΤ που έλεγαν για συντελεστές 2,5 ή 1,5%), οι επιπτώσεις φαίνονται μικρότερες. Έχει, π.χ., υπολογιστεί πως μόνο και μόνο ο νέος «διορθωμένος» πολλαπλασιαστής του ΔΝΤ -από 0,5 σε 1%- θα οδηγήσει την ύφεση από το 4,2% που επισήμως προβλέπει το ΔΝΤ στο 5%, θα εκτινάξει το ελληνικό χρέος από το «αναμενόμενο» 124% του ΑΕΠ –που «δέχτηκε» η Λαγκάρντ- στο 136% το 2020, δηλαδή σε μη «βιώσιμα» επίπεδα που απαιτούν νέο «κούρεμα»! Τυχαίο; Δεν νομίζω…
Αυτοαναιρέσεις
Αυτοαναιρέσεις και μύλος; Ναι, αλλά όχι και τόσο χαοτική κατάσταση, όπως φαίνεται. Γιατί οι χαμηλοί συντελεστές που όλοι αποδέχτηκαν αυτά τα τρία χρόνια σκληρών μνημονίων επέτρεψαν να… ισχύουν οι προβλέψεις των «σοφών» οικονομολόγων ολόκληρης της τρόικας για επιπτώσεις με κόστος που θα μπορούσε να… απορροφηθεί από την κοινωνία. Τι έγινε και ξαφνικά διαπιστώνεται –το αυτονόητο- ότι στην πράξη οι δημοσιονομικοί συντελεστές ήταν πολύ υψηλότεροι από τα πολύ μικρά όρια του πολλαπλασιαστή του ΔΝΤ;
Αυτό που δημόσια, ανοιχτά και πολύ συγκεκριμένα παραδέχτηκε το στέλεχος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ σε συνέντευξή του σε ελληνική εφημερίδα για τον «λάθος πολλαπλασιαστή», στην πραγματικότητα σιγομουρμουρίζονταν και προβάλλονταν… συνετά από αρκετά στελέχη του ΔΝΤ (αυτά που είχαν τις επιφυλάξεις για το ύψος τού πολλαπλασιαστή, που παραπάνω αναφέρθηκαν). Πρόκειται για μια ιστορία δέκα μήνες πριν, όταν «ψηνόταν» η συμφωνία του νέου PSI και λίγο πριν η ΕΚΤ προχωρήσει στο δικό της πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του ελληνικού χρέους (ΟΜΤ).
Εξασκούνταν τότε μια πίεση προς την ΕΕ και την ΕΚΤ και βασικά στους Γερμανούς να δεχτούν να πληθωρίσουν το χρήμα τους, να βάλουν χρηματοοικονομική «πλάτη» και να χαλαρώσουν τα γκέμια της σκληρής δημοσιονομικής λιτότητας, όπως δείχνει να κάνει αυτή την περίοδο ο Ομπάμα (ζήτημα που βέβαια θέλει αξιολόγηση). Με λίγα λόγια, οι Ευρωπαίοι να πληρώσουν συνολικά για το χρέος της ευρωζώνης.
Η ανακάλυψη του λάθους πολλαπλασιαστή είναι άλλο ένα μέσο πίεσης, άλλο ένα «όπλο» σ' αυτόν τον ανταγωνισμό. Αλλιώς δεν μπορούμε να εννοήσουμε και να εξηγήσουμε τις τέσσερις σελίδες (!) απάντησης του Όλι Ρεν σχετικά με την «παρανόηση» για τον «λάθος πολλαπλασιαστή», που σε πρώτη ανάγνωση απευθύνονται στην ελληνική κυβέρνηση και στην επαναφορά της στα «συμφωνηθέντα», αλλά «δι' αυτής» μάλλον άλλον έχουν τελικό αποδέκτη. Αυτό βέβαια καθόλου δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ζήτημα με τους πολλαπλασιαστές του ΔΝΤ συνολικά μπροστά στη νέα φάση όπου το ιδιωτικό χρέος του χρηματοπιστωτικού συστήματος έχει μετατραπεί σε κρατικό χρέος μέσω των προϋπολογισμών (και από εκεί σε…κοινωνικό χρέος των λαών). Όμως οι παράμετροι που θα οδηγήσουν σε τούτη ή εκείνη την επιλογή δεν είναι καθόλου αυστηρά τεχνοκρατικοί, όπως θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε.
Πόσο δε έχει να κάνει με τον σκληρό αμερικανοευρωπαϊκό ανταγωνισμό η υπόθεση του «λάθους συντελεστή» και όχι με την… αγωνία για την κοινωνική συνοχή της χώρας (όχι ότι δεν υπάρχει και τέτοια, αλλά είναι σε άλλα επίπεδα ) φαίνεται και από τις διαρθρωτικές παρεμβάσεις του υποδιευθυντή του ΔΝΤ Ράις, που δήλωσε πρόσφατα πως το πρόγραμμα του λάθους πολλαπλασιαστή πρέπει να τηρηθεί απαρέγκλιτα τώρα που διορθώθηκε ο «λάθος» πολλαπλασιαστής!
Και που φυσικά ο «διορθωμένος» πολλαπλασιαστής θα χρησιμοποιηθεί για να φανεί περισσότερο αναγκαίο ένα νέο «κούρεμα» του ελληνικού δημόσιου χρέους! Και δεν μιλάμε για τα 50 δισ. της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών που θα αφαιρεθούν -πολύ πιθανόν- από το χρέος ή για πιο χαλαρά επιτόκια αν διατηρηθούν τα πρωτογενή πλεονάσματα. Αυτά εξ άλλου έχουν χαριστεί τόσο στην Ιρλανδία όσο και στην Ισπανία που αντιμετώπισαν πιο μεγάλες αναταράξεις με το τραπεζιτικό τους σύστημα. Μιλάμε για κανονικό «κούρεμα» και με ό,τι αυτό συνεπάγεται…
Ο ενάρετος κύκλος
Έτσι χαρακτηρίζουν οι αστοί οικονομολόγοι απανταχού της Γης την είσοδο της οικονομίας σε έναν ομαλότερο (από της ύφεσης) κύκλο ανάκαμψης και ανάπτυξης. Μιλώντας βέβαια για την Ελλάδα, το μόνο που μπορεί να αναμένει ο Στουρνάρας –που έκανε πρώτος χρήση της πρόβλεψης πως η οικονομία της χώρας σύντομα θα εισέλθει σε έναν τέτοιο κύκλο- είναι μια μείωση των ρυθμών τής… ύφεσης από το έξι και κάτι που είναι σήμερα (άνοδος μέσα σε πέντε συνεχή χρόνια) στο τέσσερα και κάτι. Την πεποίθηση αυτή τη στηρίζουν στην ύφεση των διακυμάνσεων δανεισμού των επιτοκίων (σπρεντ), στο κλίμα σταθερότητας ύστερα από την αποφυγή του λεγόμενου Grexit, στον άμεσο δανεισμό των τραπεζών από την ΕΚΤ και όχι από το μηχανισμό στήριξης, στα ΕΣΠΑ που θα ξεκινήσουν από το Μάρτη και μετά –για το οποία απ' ό,τι φαίνεται υπήρξε ενός είδους ανοχή προς τη χώρα μας παρά τον σφιχτό προϋπολογισμό που αποφάσισε η τελευταία σύνοδος κορυφής της ΕΕ, στην παραπέρα μείωση του χρέους και σε χαμηλότερα επιτόκια με βάση την επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων κ.λπ.
Με δυο λόγια, εκτός του τελευταίου παράγοντα, όλοι οι άλλοι παράγοντες που θα συμβάλουν στην ανάσχεση των ρυθμών της ύφεσης είναι εξωγενείς. Ας το κρατήσουμε αυτό γιατί, προκειμένου για την ανάπτυξη μιας οικονομίας –κι ας έχουμε επιμείνει τόσον καιρό από τις στήλες της «ΠΣ» στη διεθνή πλευρά της ελληνικής κρίσης και στην εξάρτηση ή, καλύτερα, εξ αιτίας αυτών- δεν μπορεί να υπάρξει ανάκαμψη, κάθε είδους, αν δεν στηριχτεί στην ενεργοποίηση της εσωτερικής αγοράς, στο ρυθμό αύξησης των ίδιων κεφαλαίων των επιχειρήσεων κ.λπ. Ακόμα και για τις πλέον εξαρτημένες χώρες τύπου… Τιμπουκτού.
Αλλά τίθεται και το εξής ζήτημα. Έστω ότι επιτυγχάνεται αυτή η περίφημη ανάσχεση των ρυθμών ύφεσης σε ποσοστά. Αρκεί για να απορροφηθούν οι επιπτώσεις της συνεχούς δρακόντειας λιτότητας στην κοινωνία; Ο λόγος των απασχολούμενων προς τους μη απασχολούμενους είναι 3 προς 4 με βάση τελευταία στοιχεία, δηλαδή οι άνεργοι είναι πιο πολλοί από τους εργαζόμενους στη χώρα μας. Και, επιπροσθέτως, τι θα γίνει με τον υπολογισμό της ύφεσης όταν εφαρμοστεί (ήδη λένε ότι εφαρμόζεται) ο «σωστός» πολλαπλασιαστής;
Στο εσωτερικό: προηγείται της ανάσχεσης η αποφυγή της κατάρρευσης!
Πρώτος πρώτος παράγοντας που υπονομεύει όλη τη διαδικασία ανάσχεσης της ύφεσης είναι η επαπειλούμενη στάση πληρωμών από το κίνημα δεν… έχω να πληρώσω. Όταν οι άνεργοι είναι πιο πολλοί από τους απασχολούμενους, μπαίνει δυναμίτης σε κάθε προσπάθεια ανάσχεσης αφού η απειλή της κατάρρευσης προφανώς προηγείται!
Λένε ότι αυξήθηκε μετά τη συμφωνία του Νοέμβρη ο ρυθμός και η ποσότητα των καταθέσεων, κι όμως, σύμφωνα με ανακοίνωση της Ενωσης των ελληνικών τραπεζών αλλά και της Τράπεζας της Ελλάδος, τα χρήματα που «βγήκαν από τα σεντούκια» εξανεμίζονται ήδη από την έκρηξη των ληξιπρόθεσμων οφειλών «κόκκινων» δανείων προς τις τράπεζες (στεγαστικών-καταναλωτικών).
Το ίδιο ισχύει για τα κρατικά έσοδα. Θα αγγίξει το 1,5 δισ. ευρώ η απώλεια των εσόδων των ταμείων, πράγμα βέβαια που διευκολύνει από τη μια κυβέρνηση και τρόικα στην υλοποίηση της ριζικής ανατροπής των δομών του ασφαλιστικού, όμως –από την άλλη- με τους ρυθμούς που γίνεται οδηγείται η χώρα σε κοινωνικό κραχ ανεξέλεγκτης πορείας.
Τα δημοσιονομικά έσοδα υστερούν φανερά, ακόμα και αν το ποσό των συνολικών δεσμεύσεων περιουσιών ξεπέρασε το 1,4 δισ. ευρώ, πέρυσι, δεν φαίνεται φως. Αυτό προϊδεάζει και για την αποτελεσματικότητα των απειλών κατασχέσεων μισθών, καταθέσεων και ακινήτων για μικρότερα ποσά, που εξαπέλυσε -εν μέσω αντιφάσεων και αναιρέσεων, ένδειξη της πίεσης- το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης.
Ακόμα πιο σύνθετα και δραματικά γίνονται τα ζητήματα από τη διόγκωση του ιδιότυπου (λόγω και της έκρηξης των φόρων) ελληνικού στασιμοπληθωρισμού που εκρήγνυται: Παρ' όλη την ύφεση, ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός θα φτάσει το 1,6% από το 1% το 2012.
Αλλά, αφήνοντας τη ζήτηση και προχωρώντας στην προσφορά, υπάρχουν αρκετά ζητήματα αναπάντητα και πολλές παράμετροι άγνωστες και απειλητικές. Έχουμε δηλαδή μια χώρα στην οποία έχει μηδενιστεί το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων –βασικός αρμός κάθε εθνικής οικονομικής πολιτικής προσφοράς- και προσπαθεί να τα βγάλει πέρα ουσιαστικά με τα ΕΣΠΑ. Πραγματικά, το δεύτερο εξάμηνο του 2012 η απορρόφηση των πάσης φύσεως κοινοτικών κονδυλίων αυξήθηκε σημαντικά, αγγίζοντας το 90% της απορροφητικότητας, ευρισκόμενη τρεις μονάδες παραπάνω από τον κοινοτικό μέσο όρο κατά το τελευταίο τρίμηνο! Κάτι τέτοιο δείχνει και τη «δίψα» της «άνυδρης υφεσιακής οικονομίας», όμως, απ' ό,τι φαίνεται, δεν αρκεί καθώς υπάρχει υστέρηση 500 εκατ. ευρώ σε σχέση με τους αρχικούς στόχους του μνημονίου. Πολύ περισσότερο αφού μέσα στο 2013 η ελληνική οικονομία καλείται να απορροφήσει κοινοτικά κονδύλια ύψους 5,2 δις ευρώ και 18,3 δις ευρώ μέχρι το 2020!
Το θέμα αυτό συνδέεται πριν από κάθε τι με την πορεία ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και τις εξελίξεις σ' αυτό το επίπεδο, κάνοντας τις διοικήσεις των τραπεζών να είναι πολύ προσεκτικές και να βάζουν διάφορες προϋποθέσεις και προσκόμματα στις επιχειρήσεις (παλιές και νέες) που ενδιαφέρονται να δανειοδοτηθούν.
Η κατάσταση, πάλι, της μεταποίησης δεν είναι η καλύτερη. Μπορεί 762 επιχειρήσεις να παρουσίασαν ικανοποιητικό ρυθμό κερδοφορίας και η αναλογία των ίδιων κεφαλαίων τους να είναι επίσης ικανοποιητική (ενδεικτικό του ξεκαθαρίσματος στους κόλπους του αλλά και της μείωσης του μισθολογικού κόστους), όμως στο σύνολο της η μεταποίηση παρουσίασε ζημιές ύψους δεκαετίας. Η αναχώρηση της ΒΙΟΧΑΛΚΟ στο εξωτερικό –άλλη μια εμβληματική εγχώρια βιομηχανία- αποτελεί σοβαρή ένδειξη για την πορεία που έχουν πάρει τα πράγματα. Και οπωσδήποτε η επέλαση των hedge funds στα ενεργητικά και τα… παθητικά των ελληνικών επιχειρήσεων δεν προμηνύει κάτι ουσιαστικά παραγωγικό για την εγχώρια οικονομία (άρα και για τις θέσεις εργασίας). Το (κυριολεκτικό και μεταφορικό) φως από τη Sunlight στην Κομοτηνή με τις 50 θέσεις εργασίας δεν αρκεί.
Η ληστρική απελευθέρωση των τιμών και της δράσης εταιρειών στα διόδια ανοίγει, βέβαια, τον κύκλο κάποιων επενδύσεων σε έργα αυτοκινητοδρόμων, όμως οι τράπεζες –στις οποίες είναι δεσμευμένες οι κατασκευαστικές εταιρείες- έχουν εδώ τον τελευταίο λόγο. Σίγουρα η υπογραφή του TAP (του νέου αγωγού για το αέριο μέσω Ιταλίας) ανοίγει το δρόμο για επενδύσεις στο νέο δίκτυο, αλλά και εδώ η εξέλιξη είναι «όμηρος» των γεωπολιτικών εξελίξεων και αναταράξεων στην περιοχή (θα χρειαζόταν ένα ιδιαίτερο άρθρο, αν όχι σειρά άρθρων, για το ζήτημα αυτό).
Η εκτίμηση, τέλος, του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών για σημαντική μείωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών 0,7% του ΑΕΠ έναντι 2,7% το 2012 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση εισαγωγών πετρελαίου και αυτοκινήτων, είναι «παιδί» της ύφεσης δηλαδή. Αντανακλά όμως και τον εξαγωγικό προσανατολισμό των ελληνικών επιχειρήσεων (εξ αιτίας της ύφεσης στην εσωτερική αγορά). Σε όσους επιχαίρουν φέρνοντας το παράδειγμα της Ινδίας (χώρα με εξαγωγικό προσανατολισμό και μπόλικη εξαθλίωση) οφείλουμε να υπενθυμίσουμε το μέγεθος και τις κλίμακες της εν λόγω χώρας, της οποίας μόνο η αστική και μεσαία αστική τάξη φτιάχνουν… μερικές Ελλάδες για εσωτερική αγορά, επιβεβαιώνοντας τρανά –και βάρβαρα- το νόμο της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης: ανάπτυξη μέσω της εξαθλίωσης.
Τι θα σήμαινε μια κατάσταση Ινδίας, π.χ., σε χώρες όπως η Ελλάδα και πόσο η μετανάστευση του Τρίτου Κόσμου στο μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης θα είναι μια διαδικασία που θα απορροφηθεί; Εξ άλλου και οι εξαγωγές -ειδικά αυτές που απευθύνονται στις αγορές της ευρωζώνης- πρόκειται να δεχτούν πλήγμα από το αρνητικό έδαφος της οικονομικής ανάπτυξης σε Γερμανία και ευρωζώνη που έχει αρχίσει να διαφαίνεται. Περαιτέρω μείωση του συνολικού μέσου ΑΕΠ στην ευρωζώνη καταγράφεται σταθερά και καθαρά. Το παράδειγμα πολλών λατινοαμερικάνικων ή νοτιοανατολικών ασιατικών χωρών (που δεν είχαν δεχτεί το πλήγμα που δέχτηκε η εγχώρια μεταποίηση και πρωτογενής παραγωγή) με εξαγωγικό προσανατολισμό και η κατάληξή τους δεν δείχνουν να προβληματίζουν. Είναι τόση η βιασύνη στο να επιδειχτούν θετικοί δείκτες, που αυτά αποτελούν «ψιλά γράμματα».
Δύο ειδών κοινωνικές ρυθμίσεις
Το ότι υπάρχει αγωνία πρώτα και κύρια στα κυβερνητικά επιτελεία για το μέγεθος της κοινωνικής κατάρρευσης είναι φανερό. Ότι η πίεση από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα προκειμένου η χώρα να μην ξεστρατίσει από τους μνημονιακές κατευθύνσεις (όχι τους στόχους, γιατί δεν πρόκειται ποτέ να καλυφθούν και όλοι το ξέρουν) θα συνεχιστεί είναι κάτι παραπάνω από δεδομένο. Ο ανταγωνισμός των ιμπεριαλιστών και η παραδειγματική διάσταση όλων αυτών που συμβαίνουν στη χώρα είναι οι δύο βασικοί λόγοι.
Μπροστά στο κοινωνικό κραχ που αντιμετωπίζει η χώρα, είναι σίγουρο ότι και από «πάνω» αναζητείται ενός είδους όριο. Όριο μπορεί να τεθεί όμως με δύο είδους κοινωνικές ρυθμίσεις: αυτή που θα επιβληθεί εκ των πραγμάτων και με όρους διαχείρισης της εξαθλίωσης και αυτή που θα επιβληθεί από τα «κάτω». Προς το παρόν, η πρωτοβουλία βρίσκεται στο σύστημα…
