Νεπάλ. Εθνότητες, κάστες, τάξεις στην κορυφή του κόσμου 1769-2008
Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2012, σελ.334
Για την πλειοψηφία των Ελλήνων το Νεπάλ είναι απλά η πατρίδα των Ιμαλαΐων. Για τους ανθρώπους που ζούνε στις ρίζες και στις πλαγιές τους, ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Για την ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή αριστερά, οι πρόσφατες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις σε αυτήν την χώρα της νότιας Ασίας, όταν δεν αγνοούνται επιδεικτικά αντιμετωπίζονται σαν μια εξωτική ανορθογραφία, ασύμβατη με τα κυρίαρχα ρεύματα σκέψης και τα διαδεδομένα υποδείγματα. Σε αυτό βοηθάει και η μεγάλη έλλειψη πληροφόρησης, η συστηματική αποσιώπηση από τα ηγεμονικά δυτικά ΜΜΕ και η παραδοσιακή υποτίμηση με την οποία η δυτική αριστερά αντιμετωπίζει τα λαϊκά και επαναστατικά κινήματα στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο.
Γι' αυτό και μόνο ένα βιβλίο για το Νεπάλ από ένα έλληνα συγγραφέα αποτελεί από μόνη της μια αξιοπρόσεκτη είδηση. Πολύ περισσότερο που η μελέτη του Σπύρου Σακελαρόπουλου, που κυκλοφορεί αυτές τις ημέρες από τις «εκδόσεις Τόπος», με τίτλο «Νεπάλ, Εθνότητες, κάστες, τάξεις στην κορυφή του κόσμου, 1769-2008», αποτελεί μια φιλόδοξη και πρωτοπόρα απόπειρα να παρουσιαστεί στο ελληνικό κοινό η γέννηση και η εξέλιξη μιας πολύ σημαντικής κοινωνικής αναμέτρησης που εκτυλίχθηκε στην αυγή του 21ου αιώνα. Της πρώτης, μαζικής εξέγερσης που προετοίμασε και καθοδήγησε ένα κομμουνιστικό κόμμα στις ημέρες μας, σε μια εποχή που το κυρίαρχο ρεύμα πάσχιζε να πείσει για την έλευση του τέλους της ιστορίας.
Ο συγγραφέας χωρίζει το βιβλίο σε δύο μέρη. Στο πρώτο παρουσιάζει την πολιτική ιστορία της χώρας , από τον σχηματισμό του νεπαλέζικου κράτους το 1769 ως την κατάργηση της μοναρχίας και τις εκλογές του 2008. Με αυτόν τον τρόπο βοηθά τον αναγνώστη να παρακολουθήσει εύκολα την πολιτική και κοινωνική διαδρομή και να γνωρίσει τους ιστορικούς σταθμούς αλλά και την κυοφορία της ένοπλης εξέγερσης των μαοϊκών που ξεκίνησε το 1996. Στο δεύτερο μέρος επικεντρώνει στις διαφορετικές διαστάσεις του κοινωνικού προβλήματος στο Νεπάλ και στην στάση που κράτησαν απέναντι σε αυτές οι Μαοϊκοί, αξιοποιώντας αντιθέσεις και αδιέξοδα για να καταφέρουν να γίνουν νικηφόρο πλειοψηφικό ρεύμα στην κοινωνία της χώρας. Το αγροτικό ζήτημα και το πρόβλημα της γης, οι κοινωνικές ανισότητες που μεγάλωσαν στις τελευταίες δεκαετίες και το αδύναμο κράτος πρόνοιας, το εθνοτικό και καστεικό ζήτημα που διαπερνά την ιστορία και την εξέλιξη της νεπαλέζικης κοινωνίας και του κράτους, η θέση της γυναίκας και φυσικά η ειδική σχέση με την Ινδία, αποτελούν τα επιμέρους θέματα του δεύτερου μέρους της μελέτης. Το βιβλίο συμπληρώνεται με ένα κατατοπιστικό χρονολόγιο, ορισμένα σημαντικά πολιτικά κείμενα της τελευταίας περιόδου και μια παρουσίαση των πιο σημαντικών προσώπων που πρωταγωνίστησαν στην ιστορία του Νεπάλ. Περιέχει επίσης μια σειρά πίνακες με οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες.
Λίγο μεγαλύτερο σε έκταση από την Ελλάδα και με υπερδιπλάσιο πληθυσμό, το Νεπάλ είναι μια μικρή χώρα για τις ασιατικές κλίμακες, όχι όμως για την Ευρώπη. Σφηνωμένο ανάμεσα σε δυο γίγαντες, την Κίνα στον βορρά και την Ινδία στις υπόλοιπες πλευρές υπήρξε για πολλές δεκαετίες το τελευταίο ινδουιστικό βασίλειο με επικρατούσες τις φεουδαρχικές δομές. Αν και δεν βρίσκεται πάνω σε διεθνείς εμπορικούς δρόμους και δίχως γνωστά αποθέματα ορυκτού πλούτου, η χώρα έχει μια ειδική γεωστρατηγική σημασία ακριβώς γιατί συνορεύει ταυτόχρονα με τις δυο ασιατικές υπερδυνάμεις. Εξαρτώμενη από την δυτική λεγόμενη ανθρωπιστική βοήθεια, τα εμβάσματα των μεταναστών και τον τουρισμό η νεπαλέζικη οικονομία εξακολουθεί να βασίζεται στην αγροτική παραγωγή και σε ένα καχεκτικό δευτερογενή τομέα. Η νεπαλέζικη οικονομία είναι μια από τις πιο άνισες στην κατανομή του λιγοστού πλούτου με κραυγαλέες αντιθέσεις. Η πλειοψηφία των 25 και πλέον εκατομμυρίων Νεπαλέζων ζούνε στην ύπαιθρο και στις πόλεις σε συνθήκες ένδειας και αμορφωσιάς δίχως στοιχειώδεις οικιακές και κοινωνικό-κρατικές υποδομές. Ακριβώς σε αυτήν την κοινωνία ένα ιστορικό ρεύμα του κομμουνιστικού κινήματος, παραδοσιακά ισχυρό σε όλη την νότια Ασία, κατάφερε να οδηγήσει μια ολόκληρη κοινωνία σε σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές. Να καταργήσει την μοναρχία, να αναδείξει σε πρωταγωνιστές τους «από κάτω» και να ανοίξει δρόμους προς το μέλλον. Το εγχείρημα αυτό βασίστηκε στην θέληση των φτωχών και απόκληρων νεπαλέζων να αγωνιστούν για μια δικαιότερη κοινωνία και που έδωσαν βαρύ φόρο αίματος στον οκταετή σχεδόν εμφύλιο, στον οποίο ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΛΑΣ) , μπόρεσε να κυριαρχήσει στην μεγαλύτερη έκταση του Νεπάλ. Δίχως καμία εξωτερική βοήθεια, απέναντι σε έναν στρατό που δέχονταν συνεχή στρατιωτική υποστήριξη από την Δύση και την Ινδία.
Το εγχείρημα ήταν απόλυτα τολμηρό σε μια ιστορική περίοδο παγκόσμιας επαναστατικής άμπωτης ακόμα και στις γνωστές ζώνες των θυελλών. Ειδικότερα πολύ πιο δύσκολο για μια χώρα και μια κοινωνία σαν αυτή του Νεπάλ. Παρ όλα αυτά η κίνηση και η δυναμική των μαζών ξάφνιασε ακόμη και τους πιο αισιόδοξους.
Το Νεπάλ από το 2008, βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο. Στις παλιές αντιθέσεις προστέθηκαν καινούριες ενώ η νικηφόρα είσοδος των μαζών στο προσκήνιο προσέθεσε ένα σημαντικό και απρόβλεπτο παράγοντα. Στο κομμουνιστικό κίνημα μέσα στην χώρα αλλά και σε αυτό της διεθνούς επαναστατικής αλληλεγγύης έχει ανάψει από καιρό η συζήτηση για τις επιλογές της ηγεσίας των Μαοϊκών αναφορικά με την διάλυση του ΛΑΣ, την κατάργηση των λαϊκών θεσμών αυτοκυβέρνησης στην ύπαιθρο, την επιστροφή της γης στους ιδιοκτήτες, την συμμετοχή στην κυβέρνηση κλπ. Υπάρχουν διαφωνίες, πολεμικές και διασπάσεις. Στο Νεπάλ, σε πείσμα των άνυδρων καιρών και άλλων καταστάσεων στις οποίες είναι της μόδας οι αποκαθηλώσεις του σφυροδρέπανου και οι μετονομασίες, συνεχίζεται η γέννηση κομμουνιστικών κομμάτων και μάλιστα μαζικών.
Ο συγγραφέας, εξηγεί στην εισαγωγή, γιατί οι πολύ ενδιαφέρουσες εξελίξεις της περιόδου 2008-2012, δεν μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο του βιβλίου. Και είναι πολύ κατανοητό. Παρ’ όλα αυτά κάνοντας μια αποτίμηση του πρόσφατου επαναστατικού κύματος θεωρεί πως αυτό είχε ένα ορισμένο υλικό όριο τόσο εξαιτίας των εσωτερικών κοινωνικών συσχετισμών όσο και με βάση την απειλητική επιρροή της Ινδίας. Θεωρεί σαν ιστορική επιτυχία την διαδρομή που ξεκίνησε από το 1996 και κατέληξε στην εκλογική νίκη του 2008 και επισημαίνει πως σε κάθε περίπτωση το μέλλον είναι ανοιχτό για το νεπαλέζικο κοινωνικό πείραμα.
Με το βιβλίο του ο Σπύρος Σακελλαροπουλος μας ανοίγει ένα παράθυρο για να κοιτάξουμε σε βάθος και όχι επιφανειακά κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις σε μια χώρα άγνωστη που βρίσκεται σε μια περιοχή, την νότια και ανατολική Ασία, που παλιά την ονομάζαμε με ελπίδα σαν μια από τις ζώνες των επαναστατικών θυελλών. Και που σήμερα αν μη τι άλλο, αποτελεί ένα από τα μεγάλα κοινωνικά εργαστήρια στα οποία βάσιμα μπορούμε να υποθέσουμε πως κυοφορούνται γεγονότα και καταστάσεις παγκόσμιας σημασίας. Μας βοηθά να ερμηνεύσουμε πράγματα και καταστάσεις και μας υποδεικνύει την ανάγκη για συστηματική μελέτη και εμβάθυνση στα διεθνή κινήματα αντίστασης και ανατροπής που αναδεύουν την υποτιθέμενη ακινησία της ιστορίας. Αν και δεν διαθέτω πλήρη εικόνα για την διεθνή βιβλιογραφία , έχω την βάσιμη εντύπωση πως, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη, το βιβλίο του Σακελλαρόπουλου για το συγκεκριμένο θέμα αποτελεί μια ξεχωριστή και πολύ χρήσιμη προσπάθεια. Τολμώ να πω πρωτοποριακή. Η οποία έγινε με πολλές δυσκολίες εξαιτίας της έλλειψης σχετικής βιβλιογραφίας και της σπανιότητας των πρωτογενών πηγών.
Δημήτρης Παυλίδης
Θεσσαλονίκη, Φλεβάρης 2013
